Blog Jan Korff de Gidts

Binnenkort word ik gebeld door een adviseur van de KNHM-Foundation. Dit fonds is voortgekomen uit de nalatenschap van de Heidemaatschappij. Op de website van het fonds lees ik: De KNHM foundation daagt mensen uit hun leefomgeving socialer en mooier te maken. We inspireren, adviseren en verbinden maatschappelijke initiatieven waardoor zij sneller groeien. https://www.knhm.nl Ik heb het fonds aangegeven dat ik steun zoek ter wille van een zo goed mogelijke overdracht van het gedachtengoed. Het fonds heeft twee adviseurs aangewezen, die ons willen helpen ons regionale burgerinitiatief verder te helpen, in het vergroten van ons bereik en ons draagvlak.

Dit document stel ik op ter voorbereiding van ons eerste gesprek met het fonds. Centraal voor mij staan vragen als: wat draag je over, wat wilde je en wat is er, en hoe liep dat proces? Welke droom had je? En waar liggen de kansen? Het liefst bereid ik het gesprek met de adviseur voor met een of twee KvU-collegae. Mijn eerste vraag is: Wat kan ik mijn KvU-collegae bieden en met welke swung kan ik hen verleiden te partiperen? Ik heb vast al eerder zo’n document gemaakt, ik kan beter een videoclipje maken met inhoud en emotie…..Met Wibo!

In mijn blog Verkenning en twee X-transitiecurves heb ik onze positie met ons verhaal met een A- en B-lijn beschreven. In mijn blog KvU krijgt steun van KNHM-Foundation heb ik vragen beschreven die ik in een videoclip wil beantwoorden. In de overdracht horen ook kansen voor een KvU-werkprogramma. Informeren en activeren staat voor mij op 1.

Informeren en activeren betekent meer draagvlak vinden voor ons verhaal met een A en een B-lijn. KvU is nu een fragiel bouwwerk die te veel van mij afhangt en teveel door mij gestuurd wordt, hoewel ik sturen heel leuk vind.

1. Ontmoetingen organiseren met mensen die sympathiek staan naar ons initiatief: doel draagvlak ook voor verhaallijn A en B, acties verdelen (voorbeelden in 2-5, balans opmaken, communiceren)
2. Acties richten op toegankelijke bestuurders en ambtenaren : Doel Voorleggen wat wij willen gaan doen, uitwisselen wat zij willen/doen. Eventuele afspraken maken
3. Acties richten op toegankelijke bestuurders en beleidsmedewerkers van bedrijven Doel Voorleggen wat we willen gaan doen, uitwisselen wat zij willen/doen. Eventuele afspraken maken.
4. Acties richten om meer mensen in de stadsregio te informeren en te activeren om de eigen modal shift in kaart te brengen.
5. Acties richten op mensen in buurten in de stadsregio, die het streven naar “wonen, werken en voorzieningen nabij” willen uitdragen in contrast met het almaar uitdijende heelal van keuzemogelijkheden.

Nieuwe vormen ontdekken

Ons initiatief bulkt van de inhoud, de ingewikkeldheid van analyse, met soms verbaal geweld. Reden waarom het heilzaam is te zoeken naar andere vormen.

Voor een andere vorm is Aina Roca bij mij in beeld. Voor acties onder 5 genoemd. Omdat ze een vorm gevonden had om mij te inspireren, zonder dat we een woord gewisseld hadden over ons initiatief. Zij maakte voor haar master bij de HKU- theateropleiding een uitvoerige studie naar perspectieven in de schilderskunst. Ze maakte ook een kleine maar voor mij verbluffende tentoonstelling. Met schaalmodellen nam ze mij mee in een ontdekkingstocht naar en het belang van meerdere perspectieven. Hoe zou het zijn als we meer mensen naar haar schaalmodellen konden laten kijken? Met een kader waarin het streven naar “wonen, werken en voorzieningen nabij” in contrast kan komen staan met het almaar uitdijende heelal van keuzemogelijkheden en vrijheidsbeleving.

Op haar website https://hkutheaterpresenteert.nl/scenography/aina-roca/schrijft ze: Aina Roca is an architect and researcher based in the Netherlands. She has cultivated a pluridisciplinar interest on space, which have taken her to carry a research that brings together her love for her profession and her passion for cinema. With her research she looks for ways to study cinematography spaces from an architectural point view, in order to use the concepts in both disciplines. She works with scale models to be able to develop further that concepts into real space and to study the relationship between object, observer and space. Her goal is to keep developing this research and be able to use it as a teaching tool.

We hebben een groot en rijk netwerk tot onze beschikking. Zo groot dat je door een veelheid van acties het overzicht verliest. Nu hebben we twee verhaallijnen A en B, die elkaar op nog onbekende termijn kunnen gaan versterken: A. De locale overheid verleiden /dwingen tot een duurzame transitie in de modal shift en B. Burgers verleiden tot een eigen duurzame modal shift (in de buurt met wonen, werken en voorzieningen nabij, met een online-tool Modal Selfie?)

Nu wordt het nog belangrijker zuinig te zijn met je eigen energie door keuzes te maken die meer energie opleveren dan wat het kost.

Wanneer is het begrip mobiliteit eigenlijk ontstaan? Al jaren wordt mobiliteit gebruikt om sociale mobiliteit aan te duiden. In de vorm van horizontale mobiliteit of verticale mobiliteit in de maatschappij onder het motto: Kan een dubbeltje een kwartje worden? Hoe omschrijven wij fysieke mobiliteit?

Als omschrijving voor (fysieke) mobiliteit van personen is in 2019 vanuit de Kracht van Mobiliteit is naar voren gebracht:

Mobiliteit = het (on)gemak om te verplaatsen.

Hoe zo (on-)gemak?

Gemakkelijk om met de auto naar je werk te rijden. Het ongemak om met je auto naar de winkel te rijden, want de vraag is of je wel vlak bij de winkel kunt parkern. Ongemak is er als je auto in een buurt staat, waar je niet (altijd) voor je huisdeur kunt parkeren. Je kunt ongemakken ook optellen, waardoor het evenwicht tussen welof niet met de auto wordt beinvloed. Vrijheidsdenkers zullen dan zeggen, het evenwicht wordt verstoord, want je hebt toch het recht om met de auto te rijden, wanneer je maar wil, en overal naar toe.

Wikken en wegen, afwegen

Realisten en pragmatici zullen kiezen voor het lopen of fietsen naar de winkel, tenzij je heel veel boodschappen te halen hebt. Dan zul je je strandkar of fietskar van stal moeten halen. En dat beinvloed het wankele evenwicht in de afweging

Encyclopedie zegt mobiliteit = beweeglijkheid?

Alle reden om begin 2021 de encyclopedie er bij te pakken. De meest gebruikte encyclopedie op internet vertaalt mobiliteit in een ander zelfstandig naamwoord: Mobiliteit is beweeglijkheid. Kortom, niks mis mee, je kunt er alle kanten, mee op, sociaal en fysiek. 1669 meldt het DBNL als eerste vermelding: https://www.encyclo.nl/begrip/mobiliteit met verwijzing naar Nicoline van der Sijs, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2002

Mobiliteit van arbeid verwijst naar het sociale domein. Een omschrijving, die de Digischool van de VMBO-opleiding voor toerisme weergeeft verwijst naar het fysieke domein en koppelt tot onze verrassing twee begrippen aan elkaar , en: Beweeglijkheid, het gemak waarop iemand zich verplaatst. Maar laat ongemak nog buiten beschouwing. http://static.digischool.nl/ak/onderbouw-vmbo/materiaal/begrip/b_toeris.htm

Kortom alle reden om onze omschrijving Mobiliteit is het (on)gemak om je te verplaatsen te handhaven. Dan gaan we ook het ervaren gemak en ongemak verder uitwerken.

Files zijn niet het probleem

In sommige omschrijvingen van mobiliteit zien we problemen opdoemen, iets wat je niet verwacht in de omschrijving zelf: Op https://www.encyclo.nl/lokaal/10092 Lezen we: “letterlijk betekent mobiliteit beweeglijkheid. In de ruimtelijke ordening bedoelt men hier meestal de mogelijkheid om korte en lange afstanden via auto, openbaar vervoer, fiets etc. te overbruggen. In Nederland levert de mobiliteit problemen op door b.v. de vele files op de autowegen”. Zou hier schrijver hier al een “modal split” in zien?

Zijn files dan een probleem? Nee, denken we, files zijn voor ons initiatief aanleiding geweest om anders over mobiliteit te gaan denken, de modal split en een duurzame modal shift uit te werken. Voor een behandeling van deze begrippen, zie:

Het weekend van eind januari hebben Arend Smilde en Jan Korff de Gidts hard gewerkt om de Zienswijze af te ronden en op tijd in te dienen. De ontvangst van onze zienswijze is inmiddels door de Gemeente Utrecht bevestigd.

U kunt via een reactie op dit bericht een PDF van onze Zienswijze aanvragen.

Soms lijkt het erop dat we meer weten van de verkiezingen in de USA dan wat er dichtbij in de wijk gebeurt. In een tijd waarin we afstand tot elkaar moeten houden kunnen we soms snakken tot wat nabij is. Wibo Senders en Jan Korff de Gidts, beiden actief in het Kracht van Utrecht-initiatief (zie kader) spraken elkaar over het thema: Wat is nabij in Utrecht Oost? Allebei wonen vlak bij elkaar en zeiden: laten we eens in een fietstocht door de wijk foto’s maken van markante plekken; en met ondernemers in de wijk kennis maken door hen twee open vragen stellen: welke “betekenis” geven zij aan “nabijheid”; en welke”waarde” hechten zij als ondernemer aan “nabijheid”? Een korte verkenning. Wie fietst nog meer mee door wijk of buurt?

Verschillende informele gesprekjes hadden we met ondernemers. Voor dit artikel spraken we woningmakelaar Noel, fietsenmaker Idde, Elizabeth, de activiteitencoördinator op de Wilg, het gebouw waarin cliënten en vrijwilligers samenwerken. En we spraken Ron, voor ons een oude bekende, in zijn NEWWS-cadeauwinkel op de Nachtegaalstraat. We wisselden heel informeel met hen van gedachten over wat nabijheid voor hen betekende en noemen hen nu dan ook maar met de voornaam.

Voor het maken van foto’s van markante plekken dachten we aan de “toegangswegen” naar de wijk. Bijvoorbeeld de weg van en naar de Berenkuil. Langs de begraafplaats (St Barbara) rij je zo de wijk in. Wij kregen weer het gevoel: “zo komen we de wijk weer in”. Terwijl we Barbara inliepen zagen we leeftijdsgenoten een graf verzorgen. Zouden er veel mensen dicht in de buurt van Barbara willen wonen? Halverwege de Maliebaan zien we de Wilhelmina-apotheek. Die zit nu in het hoekpand van waar voorheen “Potten en Pannen”was gevestigd . We vroegen ons af of het de ondernemers, het kantoorpersoneel van de Maliebaan en de wijkbewoners veel uitmaakt of er nu een Apotheek zit op de plek waar je vroeger je “Potten en Pannen” kon kopen?

Iets verderop in de Nachtegaalstraat lopen we binnen bij Ron van de NEWWS. Hij is immers bedenker van het nieuwe concept voor “Wereldwinkels Dicht Bij”. Met dit concept koopt hij meer dan ook méér in bij makers die uit de buurt of uit de stad Utrecht komen (MadeinUtrecht). Hij merkt dat de belangstelling voor zijn winkel en Utrechtse producenten aftrek vindt. Hij liet trots de nieuwe Amelisweerdkalender 2021 en het nieuwe Tekenboek over Utrecht van Ellen de Bruin zien. “Je hoeft niet meer naar de binnenstad voor een leuke cadeauwinkel”. Zie hier: meer hints richting ‘nabijheid’?

En dan vergeten we Lindeborgh, de exclusieve woon- en zorgvoorziening voor ouderen op de Maliebaan. Niet zo lang geleden geopend na een renovatie van het pand van het Bestuur van de Regio Utrecht (BRU). Geclusterde woonvormen voor ouderen organiseren blijkt een trend te zijn. Er zijn in Nederland anno 2020 al 91.000 geclusterde wooneenheden voor ouderen, getuige de kaart van RIGO https://www.arcgis.com/apps/webappviewer/index.html?id=6ff17aefee114a03a79920e7995d4147&extent=256539.0605%2C6567777.2234%2C816058.1075%2C7043521.2875%2C102100 Een “Krasse Knarren-project” is in Noord Oost nog niet gelukt. Waar zou zoiets ook in in Utrecht-Oost gerealiseerd kunnen worden? En zijn er projectontwikkelaars die hier een gat in de markt zien. Makelaar Noel had ons eerder die dag nog op het hart gedrukt.

Op de Burg. Reigerstraat vielen ons de vier al lang leegstaande panden op, naast de Albert Heyn. In de Wagendwarsstraat daarachter, spraken we Henny, een buurtbewoner (en dakdekker). Hij kende ondernemer Marcel Paping goed en wist dan ook meer te vertellen over de reden van de stagnatie. Er staat namelijk een boom in de Wagendwarsstraat.   Alleen als die boom gekapt wordt en het huis gesloopt,  zou eigenaar Paping bereid zijn van de panden nieuwe appartementen mét een uitrit voor de ondergrondse parkeergarage te maken. “Voor de woningnood zou het helpen” zei Henny. Interessant hoe hij de economische “woonwaarde” van de panden, vergeleek met de ‘sociale- en ecologische “waarde’ van de straatbewoners. Ja; die boom in de straat geeft veel heibel. Trouwens: Welke winkels missen bewoners en ondernemers in Utrecht Oost? Welke winkels zouden we het liefst willen hebben naast de AH in de Burg Reiger”

We fietsen verder richting Adriaen van Ostadelaan. Bij de Wilg liepen we ook zomaar binnen en werden vriendelijk ontvangen door activiteitencoördinator Elizabeth. Enthousiast vertelde ze hoe prettig het is om bij De Wilg te werken waar mensen met- en zonder beperking elkaar ontmoeten. De Wilg organiseert verschillende (vrijetijds-) activiteiten, geeft voorlichting & training en begeleiding bij het verrichten van vrijwilligerswerk. “De beperking is niet van belang; bij De Wilg deel je je interesses!” Voegt Elizabeth eraan toe. Een vrijwilligster liet ons uit en gaf aan, zonder dat we er om vroegen, dat ze wijkbewoners aanraadde om vrijwilliger te worden! Komt aardig overeen met het motto van de Wilg: “Ontmoeten, delen en genieten!”

Op het kruispunt verderop bleven we even staan kijken. Met terrasjes en de PLUS. Dat is het Oost-plein van Utrecht. Een “dorpsplein” hadden we in Oost eigenlijk niet echt. Nu zonder stop- nee verkeerslichten. Burgers zijn zelf verantwoordelijk wanneer ze doorlopen of doorrijden. Over het ontwerp is redelijk goed overleg gevoerd met bewoners, ondernemers en de gemeente. Hier zou nu eens niet het recht van de sterkste gelden. Wordt hier door bewoners, ondernemers en gemeente vertrouwen aan nabijheid geschonken? Is er evaluatie gemaakt?

Vlakbij dit plein treffen we ons ziekenhuis, “het Diak”, aan. We zien mensen die er – tijdens Corona – werken. We zien mensen het ziekenhuis in- en uit gaan. We weten niet of mensen beter zijn geworden of nog ziek zijn. Niet of ze net een behandeling achter de rug hebben. Hoe staat het met de sociale ondersteuning van die mensen? Werkt Buurtmobiel hier ook, net zoals in naburige wijken NoordOost en Overvecht? Zie http://www.buurtmobiel.com En wat missen we in Oost aan voorzieningen, hoe nabij èn bereikbaar zijn ze? Hoe valt dit op te pakken, bijvoorbeeld met mensen van Podium Oost, Oost voor Elkaar en Samen030?

Op de Moestuin Maarschalkerweerd dronken we wat en wisselden we ervaringen van onze fietstocht uit. Hoe verschillend denken ondernemers over nabijheid in de wijk? Wat betekent nabijheid voor wijkbewoners? Hoeveel wijkbewoners zijn er eigenlijk en wat is er voor hen nabij, aan voorzieningen?

Utrecht Oost: ongeveer 33.000 inwoners,
10 woonwijken, kantoren, sportvelden, golf- en trambaan, Utrecht Science Park en A27 en 28. Op 11 km2, winkels, ondernemers, huisartsen, ziekenhuis, horeca, voorzieningen. Je fietst in 10 minuten de wijk uit.

Wat betekent nabijheid? Waardevol was het om in onze gesprekjes van ondernemers te horen welke betekenis ze geven aan ‘nabijheid’. Hoe zou het zijn als we wijkbewoners en ondernemers met elkaar in gesprek zouden gaan over hoe belangrijk zij nabijheid vinden in de wijk? En hoeveel waarde zij hechten aan nabijheid? Dan komt om de hoek kijken hoe je waarde weegt. Dan komt ook aan de orde hoe je economische, sociale en ecologische waarden met elkaar deelt. Hoe weeg je de sociale waarde van een ziekenhuis met Spoedpoli in vergelijking met de economische noodzaak van bezuinigingen en efficiency? Hoe belangrijk is nabijheid van winkel-, zorgvoorzieningen voor je eerste levensbehoeften? Hoe belangrijk is het dat je woont vlak bij begraafplaatsen als St Barbara, Tolsteeg, Kovelswade of Soestbergen?

Voor het beantwoorden van deze vragen zoeken Wibo en Jan vrijwilligers in de wijk. Hoe deel je als wijkbewoners en ondernemers met elkaar nabijheid èn bereikbaarheid als waarde? Ga je mee fietsen door wijk of buurt?

Wie heeft als vrijwilliger belangstelling voor deze aanpak? En ondernemers en wijkbewoners te vragen welke betekenis zij geven aan “nabijheid”; en welke”waarde” zij hechten aan “nabijheid”? Als eerste verkenning. Doel: Om wijkbewoners en ondernemers in de wijk in alle openheid te interviewen welke voorzieningen en levensbehoeften in Utrecht Oost nabij èn bereikbaar zijn?

Belangstelling? Bel Jan op 063363 0344 of mail hem op contactenkvu (at) gmail.com

Jan Korff de Gidts (Poortstraat) en Wibo Senders (Nicolaasweg)

Toelichting: De Kracht van Utrecht streeft naar een gezonde en groene stedelijke leefomgeving in een klimaatvriendelijke stad en regio Utrecht. In het gebruik van de schaarse ruimte is jarenlang de focus gelegd op bereikbaarheid en meer infrastructuur voor de auto. In de regio zijn wonen en werken zo ver uit elkaar gehaald dat er dagelijks grote regionale autoverkeersstromen ontstaan. Wij vinden dat die autoverkeersstromen juist vanuit regio & stad te beïnvloeden zijn. Dan wordt het nog belangrijker te denken vanuit nabijheid en je eigen leefomgeving. Niet dat je er naar streeft dat alles en altijd per auto bereikbaar moet zijn. In deze Corona-tijd komt nabijheid ook meer ter sprake, ook bij de inrichting van de schaarse ruimte. Als Kracht van Utrecht kunnen we inmiddels aantonen dat zowel meer duurzame mobiliteit als meer gezonde actieve mobiliteit meer ruimte schept, fysiek èn mentaal. Meer info: http://www.krachtvanutrecht.nl

Soms lijkt het erop dat we meer weten van de verkiezingen in de USA dan wat er dichtbij in de wijk gebeurt. In een tijd waarin we afstand tot elkaar moeten houden kunnen we soms snakken tot wat nabij is. Wibo Senders en Jan Korff de Gidts, beiden actief in het Kracht van Utrecht-initiatief (zie kader) spraken elkaar over het thema: Wat is nabij in Utrecht Oost? Allebei wonen vlak bij elkaar en zeiden: laten we eens in een fietstocht door de wijk foto’s maken van markante plekken; en met ondernemers in de wijk kennis maken door hen twee open vragen stellen: welke “betekenis” geven zij aan “nabijheid”; en welke”waarde” hechten zij als ondernemer aan “nabijheid”? Een eerste verkenning. Wie fietst ook mee door je wijk of buurt?

We hadden verschillende informele gesprekjes met ondernemers, soms ook door met hen een afspraak een uurtje later te maken, als het even niet uitkwam. We spraken kantoorhuisvester Arno, woningmakelaar Noel, de bedrijfsleider van een broodjeszaak Yui, fietsenmaker Idde, buurtbewoner/dakdekker Henny en Elizabeth, de activiteitencoördinator op de Wilg, het gebouw waarin cliënten en vrijwilligers samenwerken. En we spraken Ron, voor ons een oude bekende, in zijn NEWWS-cadeauwinkel op de Nachtegaalstraat. We wisselden heel informeel met hen van gedachten over wat nabijheid voor hen betekende en noemen hen nu dan ook maar met de voornaam.

We fietsten over de fraaie Maliebaan, waar o.a. makelaardij “Muus en IJzerman” gevestigd is. Noel weet als makelaar heel veel van de woningmarkt en de voorkeuren van woningzoekenden. Uit gesprekken met woningzoekenden krijgt hij een goed inzicht in de woonwensen van mensen, die op zoek zijn naar een koopwoning of appartement. Is het de aanwezigheid van groen in de buurt, de stad of provincie? Is de nabijheid van een school voor de kinderen voor hen van doorslaggevend belang?  Of is er een supermarkt om de hoek en een parkeerplaats in de straat van essentieel belang is? Je kunt bij makelaar Noel ook terecht voor een stadsvilla of een appartement in een stil buurtje, zoals de Vrouwjuttenhof” in de binnenstad, vlak bij de winkels in de Twijnstraat. Daar wordt zo’n project gerealiseerd.

Iets verderop zagen we het opschrift Maliebaangarage. Arno vertelde ons dat hij daar als kantoorhuisvester soepel heeft ingespeeld op Corona. Door het anders inrichten en verkleinen van kantoorruimten biedt hij zijn klanten in dit fraaie complex nu meer flexibiliteit voor het huren van een werklocatie, inclusief het gebruik van een elektrische fiets of scooter!

Voor het maken van foto’s van markante plekken dachten we ook aan de “toegangswegen” naar de wijk. Bijvoorbeeld de weg van en naar de Berenkuil. Langs de begraafplaats (St Barbara) rij je zo de wijk in. Wij kregen weer het gevoel: “zo komen we ‘t’ wijk weer in” We wandelden over de Maliebaan en beseften dit is wel een hele fraaie laan. Aan beide zijden zien we veel kantoren. We dachten aan de inspraakavonden die de gemeente voor de omwonden organiseert voor een nog mooiere Maliebaan. Er wordt daar nu fors gesteggeld over het ontwerp voor een nog mooier en/of veiliger kruispunt met de Nachtegaal- en Burg Reigerstraat. Op beide straten vindt het kantoorpersoneel veel koffie- en broodzaakjes. Op de Nachtegaal- & Reigerstraat zien we veel wandelend en winkelend publiek, (vracht-)auto’s en veel fietsers. De Wilhelmina-apotheek zit nu in het pand van waar voorheen “Potten en Pannen”was gevestigd . We vroegen ons af of het de ondernemers, het kantoorpersoneel en de wijkbewoners veel uitmaakt of er nu een Apotheek zit op de plek waar je vroeger je “Potten en Pannen” kon kopen?

“Nabij de Stadsschouwburg, kom je aan de overkant van de singel op de Nachtegaalstraat ook weer zo’n markante plek tegen. We liepen bij “Laag-Catharijne” naar binnen en spraken aan de balie met bedrijfsleider Idde. Dit terwijl een, nee twee collega’s bezig zijn fietsen te repareren. Het was te zien dat ze plezier in het werk hadden, temeer omdat de zaak goed draaide. Nee; geen openstaande vacatures!  ““Ja,” zei hij, “de mensen komen graag bij ons omdat ze liever gaan fietsen dan met een mondkapje op in het OV zitten. We moeten het echt hebben van mond tot mond uit de buurt”. Aan de overkant ontmoetten we Yui, bedrijfsleider van het Vlaamsch Broodhuys en kochten (Corona-proof) “koffie To Go”met een broodje. Zij signaleerde dat het sinds Corona veel drukker was geworden in de winkel. Iets verderop in de straat lopen we binnen bij Ron van de NEWWS. Hij is immers bedenker van het nieuwe concept voor “Wereldwinkels Dicht Bij”. Met dit concept koopt hij meer dan ook méér in bij makers die uit de buurt of uit de stad Utrecht komen. Hij merkt dat de belangstelling voor zijn winkel en Utrechtse producenten aftrek vindt. Hij liet trots de nieuwe Amelisweerdkalender 2021 en het nieuwe Tekenboek over Utrecht van Ellen de Bruin zien. “Je hoeft niet meer naar de binnenstad voor een leuke cadeauwinkel”. Zie hier: meer hints richting ‘nabijheid’?

En dan vergeten we Lindeborgh, de exclusieve woon- en zorgvoorziening voor ouderen op de Maliebaan. Niet zo lang geleden geopend na een renovatie van het pand van het Bestuur van de Regio Utrecht (BRU). Geclusterde woonvormen voor ouderen organiseren blijkt een trend te zijn. Er zijn in Nederland anno 2020 al 91.000 geclusterde wooneenheden voor ouderen, getuige de kaart van RIGO https://www.arcgis.com/apps/webappviewer/index.html?id=6ff17aefee114a03a79920e7995d4147&extent=256539.0605%2C6567777.2234%2C816058.1075%2C7043521.2875%2C102100 Een “Krasse Knarren-project” is in Noord Oost nog niet gelukt. Waar zou zoiets ook in in Utrecht-Oost gerealiseerd kunnen worden? En zijn er projectontwikkelaars die hier een gat in de markt zien. Makelaar Noel had ons eerder die dag nog op het hart gedrukt.

Op de Burg. Reigerstraat vielen ons de vier al lang leegstaande panden op, naast de Albert Heyn. In de Wagendwarsstraat daarachter, spraken we Henny, een buurtbewoner (en dakdekker). Hij kende ondernemer Marcel Paping goed en wist dan ook meer te vertellen over de reden van de stagnatie. Er staat namelijk een boom in de Wagendwarsstraat.   Alleen als die boom gekapt wordt en het huis gesloopt,  zou eigenaar Paping bereid zijn van de panden nieuwe appartementen mét een uitrit voor de ondergrondse parkeergarage te maken. “Voor de woningnood zou het helpen” zei Henny. Interessant hoe hij de economische “woonwaarde” van de panden, vergeleek met de ‘sociale- en ecologische “waarde’ van de straatbewoners. Ja; die boom in de straat geeft veel heibel. Trouwens: Welke winkels missen bewoners en ondernemers in Utrecht Oost? Welke winkels zouden we het liefst willen hebben naast de AH in de Burg Reiger”

We fietsen verder richting Adriaen van Ostadelaan. Bij de Wilg liepen we ook zomaar binnen en werden vriendelijk ontvangen door activiteitencoördinator Elizabeth. Enthousiast vertelde ze hoe prettig het is om bij De Wilg te werken waar mensen met- en zonder beperking elkaar ontmoeten. De Wilg organiseert verschillende (vrijetijds-) activiteiten, geeft voorlichting & training en begeleiding bij het verrichten van vrijwilligerswerk. “De beperking is niet van belang; bij De Wilg deel je je interesses!” Voegt Elizabeth eraan toe. Een vrijwilligster liet ons uit en gaf aan, zonder dat we er om vroegen, dat ze wijkbewoners aanraadde om vrijwilliger te worden! Komt aardig overeen met het motto van de Wilg: “Ontmoeten, delen en genieten!”

Op het kruispunt verderop bleven we even staan kijken. Met terrasjes en de PLUS. Dat is het Oost-plein van Utrecht. Een “dorpsplein” hadden we in Oost eigenlijk niet echt. Nu zonder stop- nee verkeerslichten. Burgers zijn zelf verantwoordelijk wanneer ze doorlopen of doorrijden. Over het ontwerp is redelijk goed overleg gevoerd met bewoners, ondernemers en de gemeente. Hier zou nu eens niet het recht van de sterkste gelden. Wordt hier door bewoners, ondernemers en gemeente vertrouwen aan nabijheid geschonken? Is er evaluatie gemaakt?

Nabij het Herculesplein treffen we het ziekenhuis, “ons Diak”, aan. We zien mensen die er – tijdens Corona – werken. We zien mensen het ziekenhuis in- en uit gaan. We weten niet of mensen beter zijn geworden of nog ziek zijn. Niet of ze net een behandeling achter de rug hebben. Hoe staat het met de sociale ondersteuning van die mensen? Hoe werkt BuurtMobiel in naburige wijken NoordOost en Overvecht? Zie http://www.buurtmobiel.com En wat missen we in Oost aan voorzieningen, hoe nabij èn bereikbaar zijn ze? Hoe valt dit op te pakken, bijvoorbeeld met mensen van Podium Oost, Oost voor Elkaar en Samen030?

Op de Moestuin Maarschalkerweerd dronken we wat en wisselden we ervaringen van onze fietstocht uit. Hoe verschillend denken ondernemers over nabijheid in de wijk? Wat betekent nabijheid voor wijkbewoners? Hoeveel wijkbewoners zijn er eigenlijk en wat is er voor hen nabij, aan voorzieningen?

Utrecht Oost: ongeveer 33.000 inwoners,
10 woonwijken, kantoren, sportvelden, golf- en trambaan, Utrecht Science Park en A27 en 28. Op 11 km2, winkels, ondernemers, huisartsen, ziekenhuis, horeca, voorzieningen. Je fietst in 10 minuten de wijk uit.

Wat betekent nabijheid? Waardevol was het om in onze gesprekjes van ondernemers te horen welke betekenis ze geven aan ‘nabijheid’. Hoe zou het zijn als we wijkbewoners en ondernemers met elkaar in gesprek zouden gaan over hoe belangrijk zij nabijheid vinden in de wijk? En hoeveel waarde zij hechten aan nabijheid? Dan komt om de hoek kijken hoe je waarde weegt. Dan komt ook aan de orde hoe je economische, sociale en ecologische waarden met elkaar deelt. Hoe weeg je de sociale waarde van een ziekenhuis met Spoedpoli in de in vergelijking met de economische waarde van efficiency? Hoe belangrijk is nabijheid van winkel-, zorgvoorzieningen voor je eerste levensbehoeften? Hoe belangrijk is het dat je woont vlak bij begraafplaatsen als St Barbara, Tolsteeg, Kovelswade of Soestbergen?

Voor het beantwoorden van deze vragen zoeken Wibo en Jan vrijwilligers in de wijk. Hoe deel je als wijkbewoners en ondernemers met elkaar nabijheid als waarde?

Wie heeft als vrijwilliger belangstelling voor deze aanpak? En ondernemers en wijkbewoners te vragen welke betekenis zij geven aan “nabijheid”; en welke”waarde” zij hechten aan “nabijheid”? Als eerste verkenning. Doel: Om wijkbewoners en ondernemers in de wijk in alle openheid te interviewen welke voorzieningen en levensbehoeften in Utrecht Oost nabij èn bereikbaar zijn? Wie fietst ook mee door je wijk of buurt?

Belangstelling? Bel Jan op 063363 0344 of mail hem op contactenkvu@gmail.com

Jan Korff de Gidts (Poortstraat) en Wibo Senders (Nicolaasweg)

Toelichting: De Kracht van Utrecht streeft naar een gezonde en groene stedelijke leefomgeving in een klimaatvriendelijke stad en regio Utrecht. In het gebruik van de schaarse ruimte is jarenlang de focus gelegd op bereikbaarheid en meer infrastructuur voor de auto. In de regio zijn wonen en werken zo ver uit elkaar gehaald dat er dagelijks grote regionale autoverkeersstromen ontstaan. Wij vinden dat die autoverkeersstromen juist vanuit regio & stad te beïnvloeden zijn. Dan wordt het nog belangrijker te denken vanuit nabijheid en je eigen leefomgeving. Niet dat je er naar streeft dat alles en altijd per auto bereikbaar moet zijn. In deze Corona-tijd komt nabijheid ook meer ter sprake, ook bij de inrichting van de schaarse ruimte. Als Kracht van Utrecht kunnen we inmiddels aantonen dat zowel meer duurzame mobiliteit als meer gezonde actieve mobiliteit meer ruimte schept, fysiek èn mentaal. Meer info: http://www.krachtvanutrecht.nl

• Mobiliteit is niet te sturen….Mobiel zijn, wie wil dat nu niet? Mobiliteit groeit! Punt!
• Je kunt er alle kanten mee uit: sociaal, fysiek, virtueel, horizontaal, verticaal…
• Mobiliteit is (on)gemak je te verplaatsen?
• Wat heeft mobiliteit eigenlijk met energie, klimaat en ruimte te maken?

Meer dan 10 jaar als Kracht van Utrecht actief zijn met mobiliteit laat zijn sporen na. Hoe zijn wij omgegaan met het woord mobiliteit? Tja, die mobiliteit…je komt het woord overal tegen. Hoe omschrijven wij het? Waarom is het begrip zo belangrijk? Waarom is het onbegrip zo belangrijk? Wat heeft mobiliteit met energie en klimaat te maken? Wanneer wordt een mobiliteitsplan startpunt voor lobby? Een aanzet tot een essay.

Mobiliteitsladder

in 2009 pikte ik voor het startend Kracht van Utrecht-initiatief het woord Mobiliteitsladder op uit de literatuur over verkeer en verkeersdiscussies. De ladder was in 2005 bedacht door PvdA-kamerlid Co Verdaas ivm het politieke debat op de Nota Mobiliteit. Op de website van de KvU beschreven we de kracht van het concept. https://www.krachtvanutrecht-initiatief.nl/joomla/ladder-van-verdaas

In 2012 schreven we als toelichting op een plaatje met de ladder:

De Kracht van Utrecht is een burgerinitiatief dat laat zien dat de samenleving haar verantwoordelijkheid neemt bij het oplossen van maatschappelijke problemen. Met een innovatieve, onorthodoxe benadering leveren wij een bijdrage aan een brede, maatschappelijke zoektocht naar de beste oplossing voor de mobiliteit in en rondom Utrecht. Ons rapport ‘Kracht van Utrecht 2.0’ (KvU 2.0) schetst een alternatief voor de fysieke aanpassing van de Ring Utrecht door het inzetten op OV-maatregelen en een uitgebreid fietsnetwerk. Daarnaast zetten we in op ruimtelijke ordening, mobiliteitsmanagement en anders beprijzen van mobiliteit. Mobiliteitsaanpak vergt dus meer als alleen aanleggen van (snel)wegen.

“De beste oplossing voor mobiliteit is ons Duurzame Alternatief schreven we in ons rapport in 2010. Ons motto voor ons maatschappelijke burgerinitiatief werd een “omslag in denken over duurzame mobiliteit met fiets en OV.”

Welke mobiliteit is duurzaam?

Vanaf 2016 werd in landelijke discussies over het Klimaatakkoord het begrip duurzame mobiliteit gekaapt door de lobby voor elektrische auto’s. De E-auto was in die lobby de oplossing voor alle kwaden. De lobby had een perfect effect omdat heel Nederland die oplossing leek over te nemen. Omdat duurzame mobiliteit die elektrische lading kreeg zijn we het begrip mobiliteit verder gaan ontleden, vooral in het kader van de Regionale Klimaattafel Ruimte en Mobiliteit , die we met mensen en organisaties uit de Utrechtse regio eind 2018 hadden opgericht.

Zijn elektrische auto’s op groene stroom “duurzaam” ?

Ja en nee. Ja als ze gebruik maken van de Utrechtse innovatie Solar Drive, waarin Zonnepanelen de laadpalen voeden. Nee (1) , omdat 90 % van de elektrische auto’s stroom, opgewekt door kolen of (bio-)gas centrales ontvangt. Nee (2) omdat elektrische auto’s minimaal evenveel ruimte in beslag nemen als een auto die op fossiele brandstof rijdt. Zie het RKT-document van Jan Fransen uit 2019 (@link nog opzoeken). Duurzame mobiliteit kent gradaties.

“Maak ruimtegebruik en verplaatsingen duurzamer”

Met dit motto leggen we in 1 zin het (complexe) verband tussen ruimte, mobiliteit en klimaatopgave en spreken we burgers, bedrijven en bestuurders aan.

Mobiel zijn, wie wil dat nu niet? Mobiliteit groeit! Punt!

Herkenbare zinnen, die we in media en in discussies tegen kwamen. En het was best ingewikkeld hoe daar mee om te gaan. Mobiel zijn betekende nog niet automatisch dat je slechts een keuze voor de auto en van je auto afhankelijk moest zijn. Die auto-afhankelijkheid creëerde immers ook een achterbankgeneratie, terwijl leren fietsen en fietsen naar school of naar werk actieve en gezonde activiteiten zijn. Die autoafhankelijke samenleving creëerde bovendien drnukte op de weg, geluidshinder en ongezonde lucht langs stedelijke wegen. We toonden aan dat de groei van mobiliteit leidde tot nog meer CO2-uitstoot. En toen kwam Corona. Er ontstond meer aandacht voor het thema nabijheid in de 1,5 meter-samenleving. Een positief effect van de Corona-crisis was dat de auto-afhankelijkheid ter discussie kwam en werd vervangen door een of meer dagen thuiswerken. En thuiswerken betekende het verminderen van het aantal verplaatsingen en besparen op autobrandstof.

Je verplaatsen en Overstappen

Mobiliteit wordt (te) vaak wordt beschouwd als een alomvattend ongrijpbaar, niet te beïnvloeden monster. In onze visie hebben we de betekenis van mobiliteit teruggebracht tot zijn essentie: mobiliteit is het gemak of ongemak om je te verplaatsen of te reizen. Niet alleen fietsen, ook wandelen/lopen is gezond. Sommige stadsbewoners hebben geen parkeerplek voor de deur en lopen naar een naburige (parkeer-)garage. Ze beseffen dat ze lopend of fietsend makkelijker op hun bestemming in de stad zijn, zeker als de auto nog een plekje diendde te krijgen en je daarna nog een stukje naar je bestemming zou moeten lopen. Argumenten en motivaties om over te stappen van auto op fiets.

Wat een ingewikkelde vraag, Jan. Toch belangrijk omdat we in ons verhaal van de Kracht van Utrecht willen inspelen op de beleving van zowel de fysieke als de mentale ruimte. https://www.krachtvanutrecht.nl/krachtvanutrecht/h/2171/0/10427/Ons-verhaal-en-onze-agenda/Is-dit-ons-nieuwe-verhaal-met-agenda-voor-regio-en-stad-Utrecht-

Ik hoor in het debat over de fysieke ruimte regelmatig dat ruimte schaars is. In het debat over de mentale ruimte lijkt het te gaan over te korte lontjes en meer.

Maar eerst wil ik verkennen over welke ruimte ik wil spreken, fysiek en mentaal. En ik doe verslag van gesprekken. Eigenlijk gaat het over het zoeken van speelruimte en in actie komen.

Op de SPACE 2020- expositie van de HKU ontmoette ik architect en HKU-master Aina Rosa. Ik vroeg haar wat ze onder ruimte verstond. Het gaat haar om ruimte die mensen innemen bij hun dagelijkse activiteiten. Het toilet bijvoorbeeld, de huiskamer, de weg naar de supermarkt. En, zei ik geïnspireerd door haar benadering, ook de ruimte van de auto, op weg naar het werk? Ik had gelijk de associatie op een veilige binnenruimte van de auto! Wie weten veel over de beleving van de binnenruimte van de auto? Pr-/reclame- en clipjes makers en hun opdrachtgevers weten daar alles van en werken dat in de finesses uit in het ontwerp van de binnenruimte van de auto; en in het ontwerp van het hele model.

De kernvraag die Aina Rosa in haar HKU-research stelde was: We weten wel dat wat je ziet afhankelijk is van je standpunt -> Hoe kun je kijkers naar ruimte triggeren om die waarnemingen vanuit verschillende standpunten uit te wisselen?

Even verderop had Bianca Lurvink een andere invalshoek gekozen. Zij had een installatie ontworpen waarmee je – liggend op een massagebank – de illusie kreeg voorgeschoteld wat een kwastje op je oor met je deed. Nu lag ik op de bank te kijken naar een videoscherm, waar niet alleen mijn oor was te zien maar ook dat digitale kwastje. Mijn reactie was gelijk: strijk met je kwastje op mijn oor svp! Mooi voorbeeld hoe je brein gefopt werd, omdat ik dacht dat dat kwastje over mijn oor streek. Daarmee deed Bianca het omgekeerde van Aina: Bianca brengt digitale prikkels aan, die echt lijken, waardoor je je gaat gedragen als ware het echt.

Kan mijn brein zo makkelijk gefopt worden? Werkt zo een placebo, als ik denk dat een fop (niet werkend) medicijn zo door werkt? Zo je kun me alles op de mouw spelden, lijkt het wel ;0) Vergelijk de proef met de Rubberen Hand naast de spiegel: https://www.youtube.com/watch?v=sxwn1w7MJvk Je reageert onmiddellijk met je ene hand als er met een hamer op de rubberen hand wordt geslagen. Je hebt met je ervaringen je geheugen “overschreven” En je denkt dat de rubberen hand van jou is.

Ten slotte spraken we Rene ‘t Hart. Hij werkt met kinderen in een 3D-wereld. Welke uitdaging zien kinderen bij de grote wereldproblemen (klimaat, armoede etc). Op http://chronos.virtualkids.nl doet hij verslag van zijn ervaringen. Ik heb hem de vraag voorgelegd hoe kinderen de uitdaging ontdekken hoe zij met de ruimte omgaan. Nou, zei Rene, het lijkt erop dat kinderen moeiteloos de mentale ruimte vullen, wanneer ze met elkaar spelen. Het duurt nog wat langer voordat ze de beperkingen zien van de fysieke ruimte…..

Ik ben nu op zoek naar doel en methode om waarnemingen in onze straat, wijk, stad en regio vanuit verschillende standpunten uit te wisselen? Welke ruimte heb ik daarvoor nodig, voor mezelf of voor anderen? Het kinderperspectief (methodiek Ferenc van Damme cs in Overijssel) is aanlokkelijk!

We komen van ver: Iemand zei het zo: jullie wilden voorkomen dat Amelisweerd nog meer naar de knoppen gaat en nu hebben jullie een ideaal omschreven om te voorkomen dat de stadsregio en de Aarde naar de knoppen gaat.

Ik schrok toen ik het zo kernachtig omschreven hoorde. En het klopt. Met de Kracht van Utrecht vinden we geen alternatief voor de verbreding van de A27 tot 2×7 rijstroken alleen, dat alternatief komt er pas als je -rekening houdend met heel veel aspecten (gezonde lucht, klimaat, rechtvaardigheid et cetera) stadsregionaal naar automobiliteit wil kijken. Stap maar in onze helikopter of drone:

Automobiliteit houdt niet op bij een gemeentegrens. Autoverkeersstromen zijn het grootst vanuit en binnen de stadsregio. Woon-werkverkeer loopt kriskras door de provincie, het kleinste deel loopt over de provinciegrens.

Dat alternatief hebben we in ons eerste Kracht van Utrecht-rapport (2009) vooral gevoed met gedachten en ontwerpen voor alternatieve netwerken van OV-trein/tram en fiets. Want toen als wisten we dat een OV-trein/tram-netwerk zorgt voor een netwerk met zeer hoge capaciteit een laag ruimtegebruik. In 2010 werkten we met actieve locale fietsersbonders een stadregionaal fietsnetwerk uit, waarmee je tienduizenden werknemers in en binnen de regio Utrecht zou kunnen verleiden om in plaats van de auto de (E-)fiets te pakken. Fiets en trein werden daarmee een kansrijk gouden tandem vooral bedoeld voor afstanden woon-werk > 15-25 km. De komst van de E-fiets zorgde ondertussen al voor een kansrijk concept voor Woon-werkafstanden > 7,5 km.

Het waren alternatieven voor meer duurzame mobiliteit met een modal shift van autogebruik naar OV- en fietsgebruik. Tegelijkertijd beseften we – met de ladder van Verdaas in de hand – dat ruimtelijke ordening als invulling van ruimtegebruik – de eerste trede was in een strategie voor het verduurzamen van de stadregionale mobiliteit.

Ons verhaal werd wel steeds complexer: wat is nu onze centrale boodschap?

Het was anno 2020 “Corona” die ons zicht gaven hoe sterk een alternatief als thuiswerken kon doorwerken op het vermindering van de drukte op de Utrechtse wegen. En we zagen een toename van fietsers in stad en regio! En juist die inzichten maakte het nuttig en noodzakelijk om ruimtelijke ordening met een integratie in Wonen, Werken en Recreëren (WWR) centraal te stellen. Niet vanuit een overheid, maar veeleer vanuit gebruikers van een wijk, die willen weten wat hun keuzemogelijkheden zijn. We hebben dit concept een 10 minuten-wijk genoemd.

Welke uitgangspunten hanteren we met de WWR in de hand ?

• WWR gaat uit van de plek waar mensen wonen, van waaruit ze gaan werken en recreeeren, het zijn de vele buurten en wijken in onze stadsregio.
• Wijken zijn fors veranderd vergeleken met de tijd waarin ze zijn gebouwd met huizen, werkruimten en infrastructuur.
• Schaalvergroting/concurrentie op de laagste prijs/systeemdwang hebben er in oude en nieuwe wijken voor gezorgd dat de afstand van huis tot voorzieningen steeds groter werden.
• Door de aanleg van snelle auto- en treinnetwerken groeide de keuzevrijheid van de mobilist en werd ook de afstand van huis tot werk groter. Of is dit onderdeel van systeemdwang/ moderne cultuur?
• De vroegere samenhang in nabijheid van wonen, werken en recreëren viel uit elkaar, terwijl een deel van wijkbewoners dat uiteenvallen bekritiseerden en nabijheid koesterden.
  • Voorbeeld: in de Utrechtse wijk Wittevrouwen organiseerden ondernemers van de nabijgelegen Biltstraat een enquete onder wijkbewoners om op plakplaatjes suggesties te horen welke leegstaande winkelpanden geschikt zouden zijn voor een schoenmaker, een (banket-)bakker, visboer ondernemers dus die wijkbewoners misten!
• Hoe aardig zou het zijn als wijkbewoners mee gaan denken over hoe ze wonen ten opzichte van winkelen & zorg, werken en sport/fitness?
• Hoe aardig zou het zijn als wijkbewoners zich keuzevrijheid toe-eigenen om af te wegen: ga ik nog verder weg mijn inkopen doen / mijn fitness beoefenen et cetera?
• Hoe zou je hiermee het gesprek tussen wijkbewoners kunnen opbouwen wanneer je uitgaat van een ideaal van een 10 minuten-wijk, waarin je je afvraagt welke basisbehoeften je binnen 10 minuten op loop of fiets-afstand kunt vervullen?
• Deze benadering sluit aan op de Duurzame Doelen van de Verenige Naties (STG van de UN) en het concept van Gezond Stedelijk Leven.

Welke doelen hebben we met het concept van 10 minuten-wijken?

• Citizen Science: Wijkbewoners maken gebruik van een eigen wijkkaart waarop met twee cirkels 10 minuten loop en fietsafstand is aangegeven: de 10 minuten-wijkkaart.
• Wijkbewoners tekenen op die wijkkaart welke basisbehoeften zij binnen de cirkels beschikbaar hebben en welke basisbehoeften zij missen en wel op grotere afstand beschikbaar hebben.
• Wijkbewoners beschikken over een niet anoniem online-communicatiemedium om met gesproken berichten / videoclips wijkbewoners aan te spreken over hun ontwerp-wijkkaart, waarna aanpassing en verbetering kan plaats vinden.
• De 10 minuten-wijkkaart dient als kompas voor verbetering van de sociale en fysieke basisinfrastructuur van wijk en stad op basis van meerstemmigheid en inclusiviteit.
• De 10 minuten-wijkkaart dient ter ondersteuning van vitale en gezonde gemeenschappen voor een inclusieve samenwerking.
• De 10 minuten-wijkkaart dient ter ondersteuning van gesprekken van de wijk met het gemeentebestuur.
• Hoe genereren we met dit denken met de WWR-benadering kansen om meer te lopen, te fietsen, meer thuis te werken, werk dichter bij huis (tbv minder automobiliteit en meer duurzame mobiliteit)? Welke opties liggen we voor de handen zijn op korte termijn uitvoerbaar (Quick Winns) en voor welke opties is meer tijd en overleg nodig?
• In een kernteam van vrijwilligers en (betaalde) generalisten/specialisten/coaches verwoorden we inzichten uit dit WWR-project, die we inbrengen in de lopende beleidsdiscussies in de stadsregio en provincie.
• Instituten, die belangstelling hebben voor deze aanpak en die op aanvraag data ter beschikking kunnen stellen vragen we dat te doen zonder dat ze gemaakte kosten in rekening brengen. In ruil kunnen zij inzicht krijgen in de resultaten van dit project.
• Overheden informeren wij in de zo vroeg mogelijk stadium om er voor te zorgen dat de resultaten van dit project kunnen worden meegenomen in de beleids- en besluitvorming.

Hoe gaan we dit aanpakken?

• Inbrengen in Samen030 (Anja van der Aa cs) en Utrechtse wijkcooperaties: https://www.samen030.nl/p/52/Wijk–en-buurtcoperaties
• In een pilot in minimaal twee Utrechtse wijken: Noord Oost/ Oost en Kanaleneiland
• Met steun van het gemeentelijk Utrechts Initiatievenfonds?
• Parallel ook een pilot laten lopen in een U16-gemeente (Houten?) of landelijk via Gezond NL (Anja van der Aa cc)

Een concept-handleiding voor “Wie in Nederland woont in een 10 minuten (woon-)wijk?” is beschreven in een vervolgartikel op https://jkdg.nl/blog/index.php/2020/09/heevia ft-nederlands-zelfs-10-minuten-wijken/