Hier sta ik dan
op het Jaarbeursplein in Utrecht
bij deze manifestatie voor het klimaat
met een brief, die ik, ook namens mijn vrouw, als grootouders aan onze kleinkinderen schrijf.
Vandaag 14 maart is ook onze kleindochter jarig!
We wilden eigenlijk haar 13de verjaardag vieren!
Toch zijn we hier in Utrecht…
Om samen op te gaan voor het klimaat.
Jullie, mijn kleinkinderen en alle andere kleinkinderen, leren nu al te leven met ‘minder’, met beperkingen van dingen, die jullie eigenlijk graag willen doen.
Door deze corona-tijd heb je minder contact met vrienden.
Minder echte lessen op school, en nog veel meer dingen minder!
Een beetje minder kan best goed, het is niet altijd slechter. Het heeft ook goede kanten.
Bijvoorbeeld dat de snelwegen rond en in Utrecht niet druk waren.
De A27, de weg bij ons bos Amelisweerd, hoeft dus helemaal niet breder.
Jullie hadden de auto ook minder nodig, want je kon meer fietsen of lopen!
En dan komt er in de stad ook meer ruimte!
Dus politici kies voor Klimaat & Amelisweerd.
In mijn studententijd zat ik in een club, die aandacht vroeg voor de natuur. Die club kwam niet van Parijs, maar dat was de club van Rome. Nu tonen wij de Kracht van Utrecht!
Wat we toen zeiden, geldt nog steeds:
‘Heb oog voor je energiegebruik, je omgeving, je mede-mensen, voor de dieren, de gebouwen, de wegen en de natuur.’
Bijna had ik geen kinderen, omdat we in die jaren zeventig niet meer kinderen op deze wereld wilden zetten.
En nu heb ik zelfs kleinkinderen!
Ik
geniet van jullie!
Net als toen ik jong was, gaan jullie ook voor je omgeving zorgen. En voor het klimaat en de wereld, waarin wij en alle grote en kleine dieren en de allerkleinste beestjes kunnen leven.
Jullie hebben vast op het jeugdjournaal gezien dat er nu in de hele wereld meer mensen naar de voedselbank gaan.
Deze mensen hebben gewoon niet genoeg geld om eten te kopen.
In deze Coranatijd horen jullie dat sommige ouders geen geld meer kunnen verdienen.
En toch zijn er veel mensen, die ook nu dure dingen blijven kopen, als auto’s, huizen, grond.
We kunnen toch samen nieuwe wegen vinden, wij ouderen, en jullie jongeren, hoe armere mensen meer kunnen verdienen en rijkere mensen wat minder?
Dan kunnen alle ouders een hobby voor hun kinderen betalen!
Dan nog een door-denkvraag aan jullie:
Kunnen we wel terug naar alles wat we vóór corona-tijd allemaal deden?
Wisten jullie dat we nu al meer energie gebruiken dan de aarde aan kan?
Uit de wetenschap weet ik hoeveel energie aan olie, gas en elektra we per jaar kunnen gebruiken zonder het leven op onze aarde in gevaar te brengen.
Wat blijkt, al in de maand juli, de 7de maand van elk jaar hebben we de hoeveelheid energie al opgebruikt.
Dus: van augustus tot en met december eten we dus stukjes leven op aarde op.
Maar DAT willen wij en jullie toch niet!?
Daarom vragen we als grootouders onze regering NU DIRECT te kiezen voor het dubbel en dwars halen van de klimaatdoelen.
Schrap dan ook definitief alle overbodige projecten zoals de verbreding van de A27 door Amelisweerd. Help Utrecht een blijvend mooie stad te zijn, waar je kan wandelen, fietsen en reizen met bussen, trams en treinen. Zodat we milieubewust naar school, sport, film en festivals kunnen gaan.
Ik ben blij dat ik kleinkinderen heb.
Jullie zijn de toekomst.
Jullie vertrouw ik om de aarde leefbaar te houden.
Samen gaan we dat regelen!
Jullie grootouders Jan Korff de Gidts en Willy Mooy
Reacties welkom op mailadres van Jan: Kracht van Utrecht contactenkvu@gmal.com
Binnenkort word ik gebeld door de KNHM-Foundation. Dit fonds is voortgekomen uit de nalatenschap van de Heidemaatschappij. Op de website van het fonds lees ik: De KNHM foundation daagt mensen uit hun leefomgeving socialer en mooier te maken. We inspireren, adviseren en verbinden maatschappelijke initiatieven waardoor zij sneller groeien. https://www.knhm.nl Ik heb het fonds aangegeven dat ik steun zoek ter wille van een zo goed mogelijke overdracht van het gedachtengoed. Het fonds heeft twee adviseurs aangewezen, die ons willen helpen ons regionale burgerinitiatief verder te helpen, in het vergroten van ons bereik en ons draagvlak.
Dit document stel ik op ter voorbereiding van ons eerste gesprek met het fonds. Centraal voor mij staan vragen als: wat voor stad, buurt of dorp wil je zijn? Welke droom had je? Hoe liep het proces? Wat zijn de sterke en zwakke punten En waar liggen de kansen en bedreigingen? Het liefst bereid ik het gesprek met de adviseur voor met een of twee KvU-collegae. Mijn eerste vraag is: Wat kan ik mijn KvU-collegae bieden en met welke swung kan ik hen verleiden te participeren? Ik heb vast al eerder zo’n document gemaakt, ik kan beter een videoclipje maken met inhoud en emotie…..Met Floris, a.s. maandag! Zie het Blog Wat voor buurt, stad of dorp wil je zijn?
In mijn blog Verkenning en twee X-transitiecurves heb ik onze positie met ons verhaal met een A- en B-lijn beschreven. In mijn blog KvU krijgt steun van KNHM-Foundation heb ik vragen beschreven die ik in een videoclip wil beantwoorden. In de overdracht horen ook kansen voor een KvU-werkprogramma. Informeren en activeren staat voor mij op 1.
Informeren en activeren betekent meer draagvlak vinden voor ons verhaal met een A en een B-lijn. KvU is nu een fragiel bouwwerk die te veel van mij afhangt en teveel door mij gestuurd wordt, hoewel ik sturen heel leuk vind.
Nieuwe vormen ontdekken
Ons initiatief bulkt van de inhoud, de ingewikkeldheid van analyse, met soms verbaal geweld. Reden waarom het heilzaam is te zoeken naar andere vormen.
Voor een andere vorm is Aina Roca bij mij in beeld. Voor acties onder 5 genoemd. Omdat ze een vorm gevonden had om mij te inspireren, zonder dat we een woord gewisseld hadden over ons initiatief. Zij maakte voor haar master bij de HKU- theateropleiding een uitvoerige studie naar perspectieven in de schilderskunst. Ze maakte ook een kleine maar voor mij verbluffende tentoonstelling. Met schaalmodellen nam ze mij mee in een ontdekkingstocht naar en het belang van meerdere perspectieven. Hoe zou het zijn als we meer mensen naar haar schaalmodellen konden laten kijken? Met een kader waarin het streven naar “wonen, werken en voorzieningen nabij” in contrast kan komen staan met het almaar uitdijende heelal van keuzemogelijkheden en vrijheidsbeleving.
Op haar website https://hkutheaterpresenteert.nl/scenography/aina-roca/schrijft ze: Aina Roca is an architect and researcher based in the Netherlands. She has cultivated a pluridisciplinar interest on space, which have taken her to carry a research that brings together her love for her profession and her passion for cinema. With her research she looks for ways to study cinematography spaces from an architectural point view, in order to use the concepts in both disciplines. She works with scale models to be able to develop further that concepts into real space and to study the relationship between object, observer and space. Her goal is to keep developing this research and be able to use it as a teaching tool.
We hebben een groot en rijk netwerk tot onze beschikking. Zo groot dat je door een veelheid van acties het overzicht verliest. Nu hebben we twee verhaallijnen A en B, die elkaar op nog onbekende termijn kunnen gaan versterken: A. De locale overheid verleiden /dwingen tot een duurzame transitie in de modal shift en B. Burgers verleiden tot een eigen duurzame modal shift (in de buurt met wonen, werken en voorzieningen nabij, met een online-tool Modal Selfie?)
Nu wordt het nog belangrijker zuinig te zijn met je eigen energie door keuzes te maken die meer energie opleveren dan wat het kost.
Het wordt tijd dat ik mijn werk overdraag aan jonge gasten. We krijgen daarbij komende maanden steun van het KNHM-fonds.
Wie willen we zijn als Regionaal Initiatief? Als Kracht van Utrecht? Hoe zie we onze teamopgave? Een puzzel oplossen! En: paden uitzetten, strategieen met draagvlak ontwikkelen. Doel: Een duurzame, volhoudbare modal shift in mobiliteit in onze stadsregio realiseren. Met het oog op plezierige en duurzame ontmoetingen over ons ruimtegebruik en verkeer & vervoer in onze stadsregio. Daar willen we aan bijdragen.
Kenmerken van onze opgave:
De A en B-lijn in ons KvU-verhaal
In 2020 hebben we ons KvU-verhaal herijkt. Hier is ons verhaal gepubliceerd: https://www.krachtvanutrecht.nl/krachtvanutrecht/h/2171/0/10427/Ons-verhaal-en-onze-agenda/Wordt-dit-ons-nieuwe-verhaal-met-agenda-voor-regio—stad-Utrecht-
We kwamen uit op twee doelgroep ~ strategieën A en B: Een strategie vanuit betrokken burgers en experts gericht op aanbieden van onze zienswijzen bij regionale overheden. In onze webkrant en onze interne communicatie noemen we dit Verhaal “A”.
Daarnaast kennen we verhaal “B”: een strategie gericht op het informeren en activeren van burgers om plezier te krijgen / trots te worden op het in kaart brengen van individuele keuzes in de eigen verplaatsingen en in keuzes voor het gebruik van nabije ruimte in de directe omgeving. Dit is ons verhaal “B”. Verhaal B is geconcretiseerd voor wijkbewoners in Houten. Uit Antwerpen kregen we een eenvoudige online-tool aangereikt, de Modal Selfie, die we mogelijk als uitwerking van B in de stad Utrecht gaan inzetten. Met de Modal Selfie kunnen inwoners en bezoekers hun eigen Modal Shift in beeld brengen. https://modalselfie.be/
Verhaal A verdient nadere uitwerking. Nu de gemeente Utrecht in haar visie op ruimte en mobiliteit op weg wil naar een mobiliteitstransitie geven we de gemeente het voordeel van de twijfel. De richting is goed, maar de uitwerking kan overtuigender en aantrekkelijker. Daarom trekken we die lijn door: Utrecht is nu al in transitie. Dan wordt de vraag: Waar staat Utrecht in die mobiliteitstransitie? We stellen voor om daarvoor de X-curve van DRIFT/Erasmus als bril te gebruiken.
Een X-curve
De X-curve is in het transitiedenken een sleutel om te leren kijken en een opmaat voor het bedenken van strategieën om de transitie te versnellen. Mensen zien in de X-curve soms een dubbele S. Hoe ziet de X-curve er uit?
Derk Loorbach, directeur van onderzoeksbureau DRIFT uit Rotterdam zegt het zo Een transitie is een proces van fundamentele en onomkeerbare veranderingen in cultuur, (institutionele) structuur en werkwijze op systeemniveau. Het duurt ongeveer 25 tot 50 jaar voor een transitie volledig verwezenlijkt is. Transities vinden plaatsen binnen sociaal-maatschappelijke systemen als energie, mobiliteit, agricultuur en gezondheidszorg en zijn het resultaat van de co-evolutie van economische, culturele, technologische, ecologische en institutionele innovaties op verschillende niveaus.
In 2009 hebben we vanuit ons regionale burgerinitiatief Kracht van Utrecht voor mobiliteit een toekomstschets gegeven voor een duurzame, volhoudbare mobiliteitstransitie met een schaalsprong in het regionale fiets&OV-(Trein, Lightrail, Bus) netwerk ten koste van de ontstuitbaar en almaar groeiende automobiliteit. Aanleiding om deze schets op te stellen waren onze inzichten om de afhankelijkheid van de auto te verminderen in weerwil van de plannen van de rijksoverheid voor het verbreden van snelwegen op de Ring Utrecht (o.a. door Amelisweerd).
We kunnen een X-curve benutten om aan te duiden welke veranderingen plaatsvinden voor het optimaliseren van de het autonetwerk en welke experimenten gaande zijn in het fiets- & OV-netwerk. De netwerken staan op grote aftstand van elkaar vanwege het verschil in het aantal afgelegde voertuigkilometers in beide netwerken. In het linkerdeel van de x-curve willen we de situatie van 2000-2010 vast leggen. Dit leidt dan tot het volgende beeld:
Wijzen of bewijzen?
In 12 jaar tijd zien we in Utrecht forse verschuivingen in het denken over mobiliteit per auto, fiets en Openbaar Vervoer. Maar dat wij dat zien is niet genoeg. We kunnen die verschuiving maar moeilijk niet hard maken en nauwelijks in cijfers uitdrukken. De gemeente Utrecht gaat nu weliswaar in haar mobiliteitsplan zover dat ze de afhankelijkheid van de auto wil verminderen, dat ze moeite hebben de drukte op het fietsnetwerk te managen, en dat ze voor 2 nieuwe tramlijnen en een nieuw IC-station 2 miljard aan gaan vragen bij het Landelijke Groeifonds. Maar dat is vooral een beleidsformulering, zonder een invulling waar de gemeente nu anno 2020/2021 staat.
Wat is nu de staat/stand van de mobiliteitstransitie in de stad? Wat is nu de staat/stand van de mobiliteitstransitie in de stadsregio? Welke sturing in transitie (welke strategieën) zijn nu denkbaar, wanneer we hier antwoord op kunnen formuleren? DRIFT-onderzoekers reiken ons tal van mogelijke acties aan.
Dan wordt het handig om de volgende zeven vuistregels uit het transitiedenken van DRIFT mee te nemen
· diverse partijen betrekken (multi-actor)
· sturen op verschillende niveaus (multi-level)
· afstemmen van beleid op verschillende terreinen (multi-domein)
· lange-termijn visie koppelen aan korte-termijn acties
· inzetten op vernieuwing (innovatie) én verbetering (optimalisatie)
· verschillende opties openhouden
· al doende leren en al lerende doen
Maar zover zijn we nog niet in de verkenning! Want de zeven vuistregels kun je toepassen in tal van sectoren. We kunnen veel leren hoe overheden en burges het in andere sectoren hebben aangepakt, welke successen ze hebben behaald en/of waar ze zijn gestrand. In de ervaringen in de Energietransitie zie ik heel veel verwantschap in het Position Paper van de Participatiecoalitie van burgeinitiatieven. Zo is er voor mobiliteit nog geen P-coalitie van regionale burgerinitiatieven in het zicht. Het is de Participatoecoalitie overigens wel gelukt de Tweede Kamer te verleiden tot een expert-meeting. Zie hier voor de livestream van het gebeuren op 27 januari 2021 https://debatdirect.tweedekamer.nl/2021-01-27/economie/oude-zaal/regionale-energiestrategieen-14-00/video
Is Utrecht dan een zeldzame witte raaf? Hoe kijken we naar Utrecht? Wie kijken naar Utrecht? Hoe kunnen we met provincie en regio kwalitatief en kwantitatief te duiden wat we zien gebeuren, door de visie op de lange termijn te koppelen aan relevante indicatoren, waarmee de staat van de transitie (de huidige stand van zaken) in kaart kunt brengen. Dat wil zeggen: Eerst de vraag stellen, welke informatie/data je nodig hebt om de staat van de transitie in kaart te brengen, al of niet in kwantitatieve zin. Ook indicatoren uit andere domein kunnen dan aantrekkelijk worden om te gaan benutten en te volgen.
Een tweede X-curve
Ook verhaallijn B is in in een X-curve vatten. Stel je de situatie 2000-2010 voor met buurten en wijken die geheel en al op de auto zijn ingericht. Grote parkeerplaatsen, shopping malls aan de ene kant van het spectrum.Aan de andere kant een buurt met een wekelijkse markt op het plein, makkelijk lopend of per fiets bereikbaar, en met tijdelijke parkeerplaatsen vlak bij de ingang om bewoners, die moeilijk ter been zijn, met de E-auto van Buurtmobiel af te zetten. Bijvoorbeeld winkelcentrum de Gaard in Noord-Oost. Welke kenmerken heeft zo’n buurtcentrum? Zien we een ontwikkeling in de stadsregio naar meer buurtcentra van dit type? Welke ontwikkeling wil de gemeenteljke overheid propageren. Welke buurtinitiatieven zijn er om samen de stad te maken. Hoe ziet dat Samen de stad maken eruit? En niet onbelangrijk: waar staan de inwoners op deze X-curve? Waar staan koploperbedrijven. En hoe onderzoeken kennisinstellingen deze X-curve in onze stadsregio Utrecht. Recent sprak ik een lid van Provinciale Staten van Utrecht en zij zei: Jan, dat klopt, als je wilt weten waar je naar toe wil, moet je ook weten waar je staat….
Wie doet er mee ? En heb je een voorkeur voor A of B?
Soms lijkt het erop dat we meer weten van de verkiezingen in de USA dan wat er dichtbij in de wijk gebeurt. In een tijd waarin we afstand tot elkaar moeten houden kunnen we soms snakken tot wat nabij is. Wibo Senders en Jan Korff de Gidts, beiden actief in het Kracht van Utrecht-initiatief (zie kader) spraken elkaar over het thema: Wat is nabij in Utrecht Oost? Allebei wonen vlak bij elkaar en zeiden: laten we eens in een fietstocht door de wijk foto’s maken van markante plekken; en met ondernemers in de wijk kennis maken door hen twee open vragen stellen: welke “betekenis” geven zij aan “nabijheid”; en welke”waarde” hechten zij als ondernemer aan “nabijheid”? Een korte verkenning. Wie fietst nog meer mee door wijk of buurt?
Verschillende informele gesprekjes hadden we met ondernemers. Voor dit artikel spraken we woningmakelaar Noel, fietsenmaker Idde, Elizabeth, de activiteitencoördinator op de Wilg, het gebouw waarin cliënten en vrijwilligers samenwerken. En we spraken Ron, voor ons een oude bekende, in zijn NEWWS-cadeauwinkel op de Nachtegaalstraat. We wisselden heel informeel met hen van gedachten over wat nabijheid voor hen betekende en noemen hen nu dan ook maar met de voornaam.
Voor het maken van foto’s van markante plekken dachten we aan de “toegangswegen” naar de wijk. Bijvoorbeeld de weg van en naar de Berenkuil. Langs de begraafplaats (St Barbara) rij je zo de wijk in. Wij kregen weer het gevoel: “zo komen we de wijk weer in”. Terwijl we Barbara inliepen zagen we leeftijdsgenoten een graf verzorgen. Zouden er veel mensen dicht in de buurt van Barbara willen wonen? Halverwege de Maliebaan zien we de Wilhelmina-apotheek. Die zit nu in het hoekpand van waar voorheen “Potten en Pannen”was gevestigd . We vroegen ons af of het de ondernemers, het kantoorpersoneel van de Maliebaan en de wijkbewoners veel uitmaakt of er nu een Apotheek zit op de plek waar je vroeger je “Potten en Pannen” kon kopen?
Iets verderop in de Nachtegaalstraat lopen we binnen bij Ron van de NEWWS. Hij is immers bedenker van het nieuwe concept voor “Wereldwinkels Dicht Bij”. Met dit concept koopt hij meer dan ook méér in bij makers die uit de buurt of uit de stad Utrecht komen (MadeinUtrecht). Hij merkt dat de belangstelling voor zijn winkel en Utrechtse producenten aftrek vindt. Hij liet trots de nieuwe Amelisweerdkalender 2021 en het nieuwe Tekenboek over Utrecht van Ellen de Bruin zien. “Je hoeft niet meer naar de binnenstad voor een leuke cadeauwinkel”. Zie hier: meer hints richting ‘nabijheid’?
En dan vergeten we Lindeborgh, de exclusieve woon- en zorgvoorziening voor ouderen op de Maliebaan. Niet zo lang geleden geopend na een renovatie van het pand van het Bestuur van de Regio Utrecht (BRU). Geclusterde woonvormen voor ouderen organiseren blijkt een trend te zijn. Er zijn in Nederland anno 2020 al 91.000 geclusterde wooneenheden voor ouderen, getuige de kaart van RIGO https://www.arcgis.com/apps/webappviewer/index.html?id=6ff17aefee114a03a79920e7995d4147&extent=256539.0605%2C6567777.2234%2C816058.1075%2C7043521.2875%2C102100 Een “Krasse Knarren-project” is in Noord Oost nog niet gelukt. Waar zou zoiets ook in in Utrecht-Oost gerealiseerd kunnen worden? En zijn er projectontwikkelaars die hier een gat in de markt zien. Makelaar Noel had ons eerder die dag nog op het hart gedrukt.
Op de Burg. Reigerstraat vielen ons de vier al lang leegstaande panden op, naast de Albert Heyn. In de Wagendwarsstraat daarachter, spraken we Henny, een buurtbewoner (en dakdekker). Hij kende ondernemer Marcel Paping goed en wist dan ook meer te vertellen over de reden van de stagnatie. Er staat namelijk een boom in de Wagendwarsstraat. Alleen als die boom gekapt wordt en het huis gesloopt, zou eigenaar Paping bereid zijn van de panden nieuwe appartementen mét een uitrit voor de ondergrondse parkeergarage te maken. “Voor de woningnood zou het helpen” zei Henny. Interessant hoe hij de economische “woonwaarde” van de panden, vergeleek met de ‘sociale- en ecologische “waarde’ van de straatbewoners. Ja; die boom in de straat geeft veel heibel. Trouwens: Welke winkels missen bewoners en ondernemers in Utrecht Oost? Welke winkels zouden we het liefst willen hebben naast de AH in de Burg Reiger”
We fietsen verder richting Adriaen van Ostadelaan. Bij de Wilg liepen we ook zomaar binnen en werden vriendelijk ontvangen door activiteitencoördinator Elizabeth. Enthousiast vertelde ze hoe prettig het is om bij De Wilg te werken waar mensen met- en zonder beperking elkaar ontmoeten. De Wilg organiseert verschillende (vrijetijds-) activiteiten, geeft voorlichting & training en begeleiding bij het verrichten van vrijwilligerswerk. “De beperking is niet van belang; bij De Wilg deel je je interesses!” Voegt Elizabeth eraan toe. Een vrijwilligster liet ons uit en gaf aan, zonder dat we er om vroegen, dat ze wijkbewoners aanraadde om vrijwilliger te worden! Komt aardig overeen met het motto van de Wilg: “Ontmoeten, delen en genieten!”
Op het kruispunt verderop bleven we even staan kijken. Met terrasjes en de PLUS. Dat is het Oost-plein van Utrecht. Een “dorpsplein” hadden we in Oost eigenlijk niet echt. Nu zonder stop- nee verkeerslichten. Burgers zijn zelf verantwoordelijk wanneer ze doorlopen of doorrijden. Over het ontwerp is redelijk goed overleg gevoerd met bewoners, ondernemers en de gemeente. Hier zou nu eens niet het recht van de sterkste gelden. Wordt hier door bewoners, ondernemers en gemeente vertrouwen aan nabijheid geschonken? Is er evaluatie gemaakt?
Vlakbij dit plein treffen we ons ziekenhuis, “het Diak”, aan. We zien mensen die er – tijdens Corona – werken. We zien mensen het ziekenhuis in- en uit gaan. We weten niet of mensen beter zijn geworden of nog ziek zijn. Niet of ze net een behandeling achter de rug hebben. Hoe staat het met de sociale ondersteuning van die mensen? Werkt Buurtmobiel hier ook, net zoals in naburige wijken NoordOost en Overvecht? Zie http://www.buurtmobiel.com En wat missen we in Oost aan voorzieningen, hoe nabij èn bereikbaar zijn ze? Hoe valt dit op te pakken, bijvoorbeeld met mensen van Podium Oost, Oost voor Elkaar en Samen030?
Op de Moestuin Maarschalkerweerd dronken we wat en wisselden we ervaringen van onze fietstocht uit. Hoe verschillend denken ondernemers over nabijheid in de wijk? Wat betekent nabijheid voor wijkbewoners? Hoeveel wijkbewoners zijn er eigenlijk en wat is er voor hen nabij, aan voorzieningen?
Utrecht Oost: ongeveer 33.000 inwoners,
10 woonwijken, kantoren, sportvelden, golf- en trambaan, Utrecht Science Park en A27 en 28. Op 11 km2, winkels, ondernemers, huisartsen, ziekenhuis, horeca, voorzieningen. Je fietst in 10 minuten de wijk uit.
Wat betekent nabijheid? Waardevol was het om in onze gesprekjes van ondernemers te horen welke betekenis ze geven aan ‘nabijheid’. Hoe zou het zijn als we wijkbewoners en ondernemers met elkaar in gesprek zouden gaan over hoe belangrijk zij nabijheid vinden in de wijk? En hoeveel waarde zij hechten aan nabijheid? Dan komt om de hoek kijken hoe je waarde weegt. Dan komt ook aan de orde hoe je economische, sociale en ecologische waarden met elkaar deelt. Hoe weeg je de sociale waarde van een ziekenhuis met Spoedpoli in vergelijking met de economische noodzaak van bezuinigingen en efficiency? Hoe belangrijk is nabijheid van winkel-, zorgvoorzieningen voor je eerste levensbehoeften? Hoe belangrijk is het dat je woont vlak bij begraafplaatsen als St Barbara, Tolsteeg, Kovelswade of Soestbergen?
Voor het beantwoorden van deze vragen zoeken Wibo en Jan vrijwilligers in de wijk. Hoe deel je als wijkbewoners en ondernemers met elkaar nabijheid èn bereikbaarheid als waarde? Ga je mee fietsen door wijk of buurt?
Wie heeft als vrijwilliger belangstelling voor deze aanpak? En ondernemers en wijkbewoners te vragen welke betekenis zij geven aan “nabijheid”; en welke”waarde” zij hechten aan “nabijheid”? Als eerste verkenning. Doel: Om wijkbewoners en ondernemers in de wijk in alle openheid te interviewen welke voorzieningen en levensbehoeften in Utrecht Oost nabij èn bereikbaar zijn?
Belangstelling? Bel Jan op 063363 0344 of mail hem op contactenkvu (at) gmail.com
Jan Korff de Gidts (Poortstraat) en Wibo Senders (Nicolaasweg)
Toelichting: De Kracht van Utrecht streeft naar een gezonde en groene stedelijke leefomgeving in een klimaatvriendelijke stad en regio Utrecht. In het gebruik van de schaarse ruimte is jarenlang de focus gelegd op bereikbaarheid en meer infrastructuur voor de auto. In de regio zijn wonen en werken zo ver uit elkaar gehaald dat er dagelijks grote regionale autoverkeersstromen ontstaan. Wij vinden dat die autoverkeersstromen juist vanuit regio & stad te beïnvloeden zijn. Dan wordt het nog belangrijker te denken vanuit nabijheid en je eigen leefomgeving. Niet dat je er naar streeft dat alles en altijd per auto bereikbaar moet zijn. In deze Corona-tijd komt nabijheid ook meer ter sprake, ook bij de inrichting van de schaarse ruimte. Als Kracht van Utrecht kunnen we inmiddels aantonen dat zowel meer duurzame mobiliteit als meer gezonde actieve mobiliteit meer ruimte schept, fysiek èn mentaal. Meer info: http://www.krachtvanutrecht.nl
Soms lijkt het erop dat we meer weten van de verkiezingen in de USA dan wat er dichtbij in de wijk gebeurt. In een tijd waarin we afstand tot elkaar moeten houden kunnen we soms snakken tot wat nabij is. Wibo Senders en Jan Korff de Gidts, beiden actief in het Kracht van Utrecht-initiatief (zie kader) spraken elkaar over het thema: Wat is nabij in Utrecht Oost? Allebei wonen vlak bij elkaar en zeiden: laten we eens in een fietstocht door de wijk foto’s maken van markante plekken; en met ondernemers in de wijk kennis maken door hen twee open vragen stellen: welke “betekenis” geven zij aan “nabijheid”; en welke”waarde” hechten zij als ondernemer aan “nabijheid”? Een eerste verkenning. Wie fietst ook mee door je wijk of buurt?
We hadden verschillende informele gesprekjes met ondernemers, soms ook door met hen een afspraak een uurtje later te maken, als het even niet uitkwam. We spraken kantoorhuisvester Arno, woningmakelaar Noel, de bedrijfsleider van een broodjeszaak Yui, fietsenmaker Idde, buurtbewoner/dakdekker Henny en Elizabeth, de activiteitencoördinator op de Wilg, het gebouw waarin cliënten en vrijwilligers samenwerken. En we spraken Ron, voor ons een oude bekende, in zijn NEWWS-cadeauwinkel op de Nachtegaalstraat. We wisselden heel informeel met hen van gedachten over wat nabijheid voor hen betekende en noemen hen nu dan ook maar met de voornaam.
We fietsten over de fraaie Maliebaan, waar o.a. makelaardij “Muus en IJzerman” gevestigd is. Noel weet als makelaar heel veel van de woningmarkt en de voorkeuren van woningzoekenden. Uit gesprekken met woningzoekenden krijgt hij een goed inzicht in de woonwensen van mensen, die op zoek zijn naar een koopwoning of appartement. Is het de aanwezigheid van groen in de buurt, de stad of provincie? Is de nabijheid van een school voor de kinderen voor hen van doorslaggevend belang? Of is er een supermarkt om de hoek en een parkeerplaats in de straat van essentieel belang is? Je kunt bij makelaar Noel ook terecht voor een stadsvilla of een appartement in een stil buurtje, zoals de Vrouwjuttenhof” in de binnenstad, vlak bij de winkels in de Twijnstraat. Daar wordt zo’n project gerealiseerd.
Iets verderop zagen we het opschrift Maliebaangarage. Arno vertelde ons dat hij daar als kantoorhuisvester soepel heeft ingespeeld op Corona. Door het anders inrichten en verkleinen van kantoorruimten biedt hij zijn klanten in dit fraaie complex nu meer flexibiliteit voor het huren van een werklocatie, inclusief het gebruik van een elektrische fiets of scooter!
Voor het maken van foto’s van markante plekken dachten we ook aan de “toegangswegen” naar de wijk. Bijvoorbeeld de weg van en naar de Berenkuil. Langs de begraafplaats (St Barbara) rij je zo de wijk in. Wij kregen weer het gevoel: “zo komen we ‘t’ wijk weer in” We wandelden over de Maliebaan en beseften dit is wel een hele fraaie laan. Aan beide zijden zien we veel kantoren. We dachten aan de inspraakavonden die de gemeente voor de omwonden organiseert voor een nog mooiere Maliebaan. Er wordt daar nu fors gesteggeld over het ontwerp voor een nog mooier en/of veiliger kruispunt met de Nachtegaal- en Burg Reigerstraat. Op beide straten vindt het kantoorpersoneel veel koffie- en broodzaakjes. Op de Nachtegaal- & Reigerstraat zien we veel wandelend en winkelend publiek, (vracht-)auto’s en veel fietsers. De Wilhelmina-apotheek zit nu in het pand van waar voorheen “Potten en Pannen”was gevestigd . We vroegen ons af of het de ondernemers, het kantoorpersoneel en de wijkbewoners veel uitmaakt of er nu een Apotheek zit op de plek waar je vroeger je “Potten en Pannen” kon kopen?
“Nabij de Stadsschouwburg, kom je aan de overkant van de singel op de Nachtegaalstraat ook weer zo’n markante plek tegen. We liepen bij “Laag-Catharijne” naar binnen en spraken aan de balie met bedrijfsleider Idde. Dit terwijl een, nee twee collega’s bezig zijn fietsen te repareren. Het was te zien dat ze plezier in het werk hadden, temeer omdat de zaak goed draaide. Nee; geen openstaande vacatures! ““Ja,” zei hij, “de mensen komen graag bij ons omdat ze liever gaan fietsen dan met een mondkapje op in het OV zitten. We moeten het echt hebben van mond tot mond uit de buurt”. Aan de overkant ontmoetten we Yui, bedrijfsleider van het Vlaamsch Broodhuys en kochten (Corona-proof) “koffie To Go”met een broodje. Zij signaleerde dat het sinds Corona veel drukker was geworden in de winkel. Iets verderop in de straat lopen we binnen bij Ron van de NEWWS. Hij is immers bedenker van het nieuwe concept voor “Wereldwinkels Dicht Bij”. Met dit concept koopt hij meer dan ook méér in bij makers die uit de buurt of uit de stad Utrecht komen. Hij merkt dat de belangstelling voor zijn winkel en Utrechtse producenten aftrek vindt. Hij liet trots de nieuwe Amelisweerdkalender 2021 en het nieuwe Tekenboek over Utrecht van Ellen de Bruin zien. “Je hoeft niet meer naar de binnenstad voor een leuke cadeauwinkel”. Zie hier: meer hints richting ‘nabijheid’?
En dan vergeten we Lindeborgh, de exclusieve woon- en zorgvoorziening voor ouderen op de Maliebaan. Niet zo lang geleden geopend na een renovatie van het pand van het Bestuur van de Regio Utrecht (BRU). Geclusterde woonvormen voor ouderen organiseren blijkt een trend te zijn. Er zijn in Nederland anno 2020 al 91.000 geclusterde wooneenheden voor ouderen, getuige de kaart van RIGO https://www.arcgis.com/apps/webappviewer/index.html?id=6ff17aefee114a03a79920e7995d4147&extent=256539.0605%2C6567777.2234%2C816058.1075%2C7043521.2875%2C102100 Een “Krasse Knarren-project” is in Noord Oost nog niet gelukt. Waar zou zoiets ook in in Utrecht-Oost gerealiseerd kunnen worden? En zijn er projectontwikkelaars die hier een gat in de markt zien. Makelaar Noel had ons eerder die dag nog op het hart gedrukt.
Op de Burg. Reigerstraat vielen ons de vier al lang leegstaande panden op, naast de Albert Heyn. In de Wagendwarsstraat daarachter, spraken we Henny, een buurtbewoner (en dakdekker). Hij kende ondernemer Marcel Paping goed en wist dan ook meer te vertellen over de reden van de stagnatie. Er staat namelijk een boom in de Wagendwarsstraat. Alleen als die boom gekapt wordt en het huis gesloopt, zou eigenaar Paping bereid zijn van de panden nieuwe appartementen mét een uitrit voor de ondergrondse parkeergarage te maken. “Voor de woningnood zou het helpen” zei Henny. Interessant hoe hij de economische “woonwaarde” van de panden, vergeleek met de ‘sociale- en ecologische “waarde’ van de straatbewoners. Ja; die boom in de straat geeft veel heibel. Trouwens: Welke winkels missen bewoners en ondernemers in Utrecht Oost? Welke winkels zouden we het liefst willen hebben naast de AH in de Burg Reiger”
We fietsen verder richting Adriaen van Ostadelaan. Bij de Wilg liepen we ook zomaar binnen en werden vriendelijk ontvangen door activiteitencoördinator Elizabeth. Enthousiast vertelde ze hoe prettig het is om bij De Wilg te werken waar mensen met- en zonder beperking elkaar ontmoeten. De Wilg organiseert verschillende (vrijetijds-) activiteiten, geeft voorlichting & training en begeleiding bij het verrichten van vrijwilligerswerk. “De beperking is niet van belang; bij De Wilg deel je je interesses!” Voegt Elizabeth eraan toe. Een vrijwilligster liet ons uit en gaf aan, zonder dat we er om vroegen, dat ze wijkbewoners aanraadde om vrijwilliger te worden! Komt aardig overeen met het motto van de Wilg: “Ontmoeten, delen en genieten!”
Op het kruispunt verderop bleven we even staan kijken. Met terrasjes en de PLUS. Dat is het Oost-plein van Utrecht. Een “dorpsplein” hadden we in Oost eigenlijk niet echt. Nu zonder stop- nee verkeerslichten. Burgers zijn zelf verantwoordelijk wanneer ze doorlopen of doorrijden. Over het ontwerp is redelijk goed overleg gevoerd met bewoners, ondernemers en de gemeente. Hier zou nu eens niet het recht van de sterkste gelden. Wordt hier door bewoners, ondernemers en gemeente vertrouwen aan nabijheid geschonken? Is er evaluatie gemaakt?
Nabij het Herculesplein treffen we het ziekenhuis, “ons Diak”, aan. We zien mensen die er – tijdens Corona – werken. We zien mensen het ziekenhuis in- en uit gaan. We weten niet of mensen beter zijn geworden of nog ziek zijn. Niet of ze net een behandeling achter de rug hebben. Hoe staat het met de sociale ondersteuning van die mensen? Hoe werkt BuurtMobiel in naburige wijken NoordOost en Overvecht? Zie http://www.buurtmobiel.com En wat missen we in Oost aan voorzieningen, hoe nabij èn bereikbaar zijn ze? Hoe valt dit op te pakken, bijvoorbeeld met mensen van Podium Oost, Oost voor Elkaar en Samen030?
Op de Moestuin Maarschalkerweerd dronken we wat en wisselden we ervaringen van onze fietstocht uit. Hoe verschillend denken ondernemers over nabijheid in de wijk? Wat betekent nabijheid voor wijkbewoners? Hoeveel wijkbewoners zijn er eigenlijk en wat is er voor hen nabij, aan voorzieningen?
Utrecht Oost: ongeveer 33.000 inwoners,
10 woonwijken, kantoren, sportvelden, golf- en trambaan, Utrecht Science Park en A27 en 28. Op 11 km2, winkels, ondernemers, huisartsen, ziekenhuis, horeca, voorzieningen. Je fietst in 10 minuten de wijk uit.
Wat betekent nabijheid? Waardevol was het om in onze gesprekjes van ondernemers te horen welke betekenis ze geven aan ‘nabijheid’. Hoe zou het zijn als we wijkbewoners en ondernemers met elkaar in gesprek zouden gaan over hoe belangrijk zij nabijheid vinden in de wijk? En hoeveel waarde zij hechten aan nabijheid? Dan komt om de hoek kijken hoe je waarde weegt. Dan komt ook aan de orde hoe je economische, sociale en ecologische waarden met elkaar deelt. Hoe weeg je de sociale waarde van een ziekenhuis met Spoedpoli in de in vergelijking met de economische waarde van efficiency? Hoe belangrijk is nabijheid van winkel-, zorgvoorzieningen voor je eerste levensbehoeften? Hoe belangrijk is het dat je woont vlak bij begraafplaatsen als St Barbara, Tolsteeg, Kovelswade of Soestbergen?
Voor het beantwoorden van deze vragen zoeken Wibo en Jan vrijwilligers in de wijk. Hoe deel je als wijkbewoners en ondernemers met elkaar nabijheid als waarde?
Wie heeft als vrijwilliger belangstelling voor deze aanpak? En ondernemers en wijkbewoners te vragen welke betekenis zij geven aan “nabijheid”; en welke”waarde” zij hechten aan “nabijheid”? Als eerste verkenning. Doel: Om wijkbewoners en ondernemers in de wijk in alle openheid te interviewen welke voorzieningen en levensbehoeften in Utrecht Oost nabij èn bereikbaar zijn? Wie fietst ook mee door je wijk of buurt?
Belangstelling? Bel Jan op 063363 0344 of mail hem op contactenkvu@gmail.com
Jan Korff de Gidts (Poortstraat) en Wibo Senders (Nicolaasweg)
Toelichting: De Kracht van Utrecht streeft naar een gezonde en groene stedelijke leefomgeving in een klimaatvriendelijke stad en regio Utrecht. In het gebruik van de schaarse ruimte is jarenlang de focus gelegd op bereikbaarheid en meer infrastructuur voor de auto. In de regio zijn wonen en werken zo ver uit elkaar gehaald dat er dagelijks grote regionale autoverkeersstromen ontstaan. Wij vinden dat die autoverkeersstromen juist vanuit regio & stad te beïnvloeden zijn. Dan wordt het nog belangrijker te denken vanuit nabijheid en je eigen leefomgeving. Niet dat je er naar streeft dat alles en altijd per auto bereikbaar moet zijn. In deze Corona-tijd komt nabijheid ook meer ter sprake, ook bij de inrichting van de schaarse ruimte. Als Kracht van Utrecht kunnen we inmiddels aantonen dat zowel meer duurzame mobiliteit als meer gezonde actieve mobiliteit meer ruimte schept, fysiek èn mentaal. Meer info: http://www.krachtvanutrecht.nl
Meer dan 10 jaar als Kracht van Utrecht actief zijn met mobiliteit laat zijn sporen na. Hoe zijn wij omgegaan met het woord mobiliteit? Tja, die mobiliteit…je komt het woord overal tegen. Hoe omschrijven wij het? Waarom is het begrip zo belangrijk? Waarom is het onbegrip zo belangrijk? Wat heeft mobiliteit met energie en klimaat te maken? Wanneer wordt een mobiliteitsplan startpunt voor lobby? Een aanzet tot een essay.
Mobiliteitsladder
in 2009 pikte ik voor het startend Kracht van Utrecht-initiatief het woord Mobiliteitsladder op uit de literatuur over verkeer en verkeersdiscussies. De ladder was in 2005 bedacht door PvdA-kamerlid Co Verdaas ivm het politieke debat op de Nota Mobiliteit. Op de website van de KvU beschreven we de kracht van het concept. https://www.krachtvanutrecht-initiatief.nl/joomla/ladder-van-verdaas
In 2012 schreven we als toelichting op een plaatje met de ladder:
De Kracht van Utrecht is een burgerinitiatief dat laat zien dat de samenleving haar verantwoordelijkheid neemt bij het oplossen van maatschappelijke problemen. Met een innovatieve, onorthodoxe benadering leveren wij een bijdrage aan een brede, maatschappelijke zoektocht naar de beste oplossing voor de mobiliteit in en rondom Utrecht. Ons rapport ‘Kracht van Utrecht 2.0’ (KvU 2.0) schetst een alternatief voor de fysieke aanpassing van de Ring Utrecht door het inzetten op OV-maatregelen en een uitgebreid fietsnetwerk. Daarnaast zetten we in op ruimtelijke ordening, mobiliteitsmanagement en anders beprijzen van mobiliteit. Mobiliteitsaanpak vergt dus meer als alleen aanleggen van (snel)wegen.
“De beste oplossing voor mobiliteit is ons Duurzame Alternatief schreven we in ons rapport in 2010. Ons motto voor ons maatschappelijke burgerinitiatief werd een “omslag in denken over duurzame mobiliteit met fiets en OV.”
Welke mobiliteit is duurzaam?
Vanaf 2016 werd in landelijke discussies over het Klimaatakkoord het begrip duurzame mobiliteit gekaapt door de lobby voor elektrische auto’s. De E-auto was in die lobby de oplossing voor alle kwaden. De lobby had een perfect effect omdat heel Nederland die oplossing leek over te nemen. Omdat duurzame mobiliteit die elektrische lading kreeg zijn we het begrip mobiliteit verder gaan ontleden, vooral in het kader van de Regionale Klimaattafel Ruimte en Mobiliteit , die we met mensen en organisaties uit de Utrechtse regio eind 2018 hadden opgericht.
Zijn elektrische auto’s op groene stroom “duurzaam” ?
Ja en nee. Ja als ze gebruik maken van de Utrechtse innovatie Solar Drive, waarin Zonnepanelen de laadpalen voeden. Nee (1) , omdat 90 % van de elektrische auto’s stroom, opgewekt door kolen of (bio-)gas centrales ontvangt. Nee (2) omdat elektrische auto’s minimaal evenveel ruimte in beslag nemen als een auto die op fossiele brandstof rijdt. Zie het RKT-document van Jan Fransen uit 2019 (@link nog opzoeken). Duurzame mobiliteit kent gradaties.
“Maak ruimtegebruik en verplaatsingen duurzamer”
Met dit motto leggen we in 1 zin het (complexe) verband tussen ruimte, mobiliteit en klimaatopgave en spreken we burgers, bedrijven en bestuurders aan.
Mobiel zijn, wie wil dat nu niet? Mobiliteit groeit! Punt!
Herkenbare zinnen, die we in media en in discussies tegen kwamen. En het was best ingewikkeld hoe daar mee om te gaan. Mobiel zijn betekende nog niet automatisch dat je slechts een keuze voor de auto en van je auto afhankelijk moest zijn. Die auto-afhankelijkheid creëerde immers ook een achterbankgeneratie, terwijl leren fietsen en fietsen naar school of naar werk actieve en gezonde activiteiten zijn. Die autoafhankelijke samenleving creëerde bovendien drnukte op de weg, geluidshinder en ongezonde lucht langs stedelijke wegen. We toonden aan dat de groei van mobiliteit leidde tot nog meer CO2-uitstoot. En toen kwam Corona. Er ontstond meer aandacht voor het thema nabijheid in de 1,5 meter-samenleving. Een positief effect van de Corona-crisis was dat de auto-afhankelijkheid ter discussie kwam en werd vervangen door een of meer dagen thuiswerken. En thuiswerken betekende het verminderen van het aantal verplaatsingen en besparen op autobrandstof.
Je verplaatsen en Overstappen
Mobiliteit wordt (te) vaak wordt beschouwd als een alomvattend ongrijpbaar, niet te beïnvloeden monster. In onze visie hebben we de betekenis van mobiliteit teruggebracht tot zijn essentie: mobiliteit is het gemak of ongemak om je te verplaatsen of te reizen. Niet alleen fietsen, ook wandelen/lopen is gezond. Sommige stadsbewoners hebben geen parkeerplek voor de deur en lopen naar een naburige (parkeer-)garage. Ze beseffen dat ze lopend of fietsend makkelijker op hun bestemming in de stad zijn, zeker als de auto nog een plekje diendde te krijgen en je daarna nog een stukje naar je bestemming zou moeten lopen. Argumenten en motivaties om over te stappen van auto op fiets.
Wat een ingewikkelde vraag, Jan. Toch belangrijk omdat we in ons verhaal van de Kracht van Utrecht willen inspelen op de beleving van zowel de fysieke als de mentale ruimte. https://www.krachtvanutrecht.nl/krachtvanutrecht/h/2171/0/10427/Ons-verhaal-en-onze-agenda/Is-dit-ons-nieuwe-verhaal-met-agenda-voor-regio-en-stad-Utrecht-
Ik hoor in het debat over de fysieke ruimte regelmatig dat ruimte schaars is. In het debat over de mentale ruimte lijkt het te gaan over te korte lontjes en meer.
Maar eerst wil ik verkennen over welke ruimte ik wil spreken, fysiek en mentaal. En ik doe verslag van gesprekken. Eigenlijk gaat het over het zoeken van speelruimte en in actie komen.
Op de SPACE 2020- expositie van de HKU ontmoette ik architect en HKU-master Aina Rosa. Ik vroeg haar wat ze onder ruimte verstond. Het gaat haar om ruimte die mensen innemen bij hun dagelijkse activiteiten. Het toilet bijvoorbeeld, de huiskamer, de weg naar de supermarkt. En, zei ik geïnspireerd door haar benadering, ook de ruimte van de auto, op weg naar het werk? Ik had gelijk de associatie op een veilige binnenruimte van de auto! Wie weten veel over de beleving van de binnenruimte van de auto? Pr-/reclame- en clipjes makers en hun opdrachtgevers weten daar alles van en werken dat in de finesses uit in het ontwerp van de binnenruimte van de auto; en in het ontwerp van het hele model.
De kernvraag die Aina Rosa in haar HKU-research stelde was: We weten wel dat wat je ziet afhankelijk is van je standpunt -> Hoe kun je kijkers naar ruimte triggeren om die waarnemingen vanuit verschillende standpunten uit te wisselen?
Even verderop had Bianca Lurvink een andere invalshoek gekozen. Zij had een installatie ontworpen waarmee je – liggend op een massagebank – de illusie kreeg voorgeschoteld wat een kwastje op je oor met je deed. Nu lag ik op de bank te kijken naar een videoscherm, waar niet alleen mijn oor was te zien maar ook dat digitale kwastje. Mijn reactie was gelijk: strijk met je kwastje op mijn oor svp! Mooi voorbeeld hoe je brein gefopt werd, omdat ik dacht dat dat kwastje over mijn oor streek. Daarmee deed Bianca het omgekeerde van Aina: Bianca brengt digitale prikkels aan, die echt lijken, waardoor je je gaat gedragen als ware het echt.
Kan mijn brein zo makkelijk gefopt worden? Werkt zo een placebo, als ik denk dat een fop (niet werkend) medicijn zo door werkt? Zo je kun me alles op de mouw spelden, lijkt het wel ;0) Vergelijk de proef met de Rubberen Hand naast de spiegel: https://www.youtube.com/watch?v=sxwn1w7MJvk Je reageert onmiddellijk met je ene hand als er met een hamer op de rubberen hand wordt geslagen. Je hebt met je ervaringen je geheugen “overschreven” En je denkt dat de rubberen hand van jou is.
Ten slotte spraken we Rene ‘t Hart. Hij werkt met kinderen in een 3D-wereld. Welke uitdaging zien kinderen bij de grote wereldproblemen (klimaat, armoede etc). Op http://chronos.virtualkids.nl doet hij verslag van zijn ervaringen. Ik heb hem de vraag voorgelegd hoe kinderen de uitdaging ontdekken hoe zij met de ruimte omgaan. Nou, zei Rene, het lijkt erop dat kinderen moeiteloos de mentale ruimte vullen, wanneer ze met elkaar spelen. Het duurt nog wat langer voordat ze de beperkingen zien van de fysieke ruimte…..
Ik ben nu op zoek naar doel en methode om waarnemingen in onze straat, wijk, stad en regio vanuit verschillende standpunten uit te wisselen? Welke ruimte heb ik daarvoor nodig, voor mezelf of voor anderen? Het kinderperspectief (methodiek Ferenc van Damme cs in Overijssel) is aanlokkelijk!
