Gesprek ARK: Memo+ jkdg, focus, taakverdeling en aan-vullend: suggestie KvU-ers!

Voorbereiding gesprek KvU – ARK

Dit BLOG heb ik gewijzigd en aangevuld met de inzichten van onze voorbespreking met Martin Blokland (buurtgenoot) en Jos Kloppenborg op 12 september en de aanvullende nagekomen suggesties vanuit de Kracht van Utrecht.

Doel van deze voorbespreking was het reeds geplande informele gesprek met de Algemene Rekenkamer (ARK) en Kracht van Utrecht (KvU) gezamenlijk als KvU-delegatie voor te bereiden.

Dit (door ARK als informeel bestempelde) gesprek vind plaats na overleg tussen jkdg en de ARK (via Marieke Jelgersma) op maandag 26.9 om 11 u op de zesde verdieping op het Stadskantoor en in Zaal T12. Documentairemaker Floris Meinardi filmt mij en Jos die dag tot aan de deur van het overleg. Floris volgt Jos en JKdG voor documentaire “Strijdbaar” en gaat Jos en JKdG na afloop vragen stellen over de afloop van het gesprek.

Nu hebben KvU-ers Jan Hoogenraad en Michiel van Weele me na afloop van onze voorbespreking enkele suggesties die we zouden kunnen meenemen in ons gesprek met de ARK. Die suggesties heb ik vandaag ter beoordeling aan Jos en Martin doorgezonden.

Waarom wil ARK met KvU spreken?

Ik vond het een verrassende uitnodiging. Waarom ARK? Waarom nu? Ik was daar erg blij mee omdat we de ARK in een mondeling gesprek konden meedelen, welke ervaringen we hebben opgedaan in hoeverre het Ministerie I&W er in geslaagd is de omslag te maken van Infrastructuurdenken naar mobiliteitsdenken. De “omslag in denken”: YES, het KvU-thema sinds onze oprichting in 2009! En we weten veel van de besluitvorming, hoe dat is verlopen en welke verbeterpunten wij willen signaleren. Maar er zat een addertje onder het gras. Close reading van de uitnodiging maakte duidelijk dat ARK alleen geïnteresseerd is in de ervaringen van de afgelopen 2-3 jaar. En zeker niet in ervaringen in de hele rit van jaren!. ARK is geen geschiedschrijver, zo gaf me Jelgersma van ARK deze week aan, toen ik vroeg naar de precieze focus van het gesprek. ARK bleek daarbij heel goed op de hoogte van de wettelijke verplichting, die voortvloeit uit de Wet op het Mobiliteitsfonds (maar daarover later meer). Nog duidelijker was Mw Jelgersma/ARK over de aanleiding om met KvU te spreken: namelijk het contrast tussen “werk aan een Utrechts Alternatief zonder kappen van bomen” (dec 2021) en het TB van 23 augustus: we gaan door met de verbreding en het kappen van bomen.

Even terug naar het begin: Jan Korff de Gidts / Kracht van Utrecht ontving op 17 augustus 2022 aangevuld in de mail van 1 september van ARK de volgende uitnodiging voor een informeel gesprek:

De Algemene Rekenkamer onderzoekt in hoeverre de minister van IenW erin is geslaagd de omslag te maken van infrastructuurdenken naar mobiliteitsdenken. Aanleiding is de omvorming van het Infrastructuurfonds naar het Mobiliteitsfonds per 1 januari dit jaar.

Wij voeren momenteel met belanghebbenden informele gesprekken over hun ervaringen met die omslag en met het overleg over infrastructurele en mobiliteitsvraagstukken op dit moment. Doel van die informele gesprekken is dat wij begrijpen hoe belanghebbenden die omslag en dat overleg ervaren en welke verbeterpunten zij zouden wensen en waarom. Dat helpt bij de afbakening van ons onderzoek en de duiding van onze bevindingen.

Wij maken aantekeningen tijdens dit gesprek; geen verslag.

Eind dit jaar sluiten we ons onderzoek. De bestuurlijke boodschap en aanbevelingen die uit dit onderzoek voortkomen worden waarschijnlijk opgenomen in ons rapport bij het jaarverslag van het Ministerie van IenW en ons rapport bij het jaarverslag over het Mobiliteitsfonds. Dit rapport biedt de president van de Algemene Rekenkamer aan op verantwoordingsdag 17 mei 2023 aan het parlement.

Onderaan deze e-mail vindt u het adres van de website van de Algemene Rekenkamer. Wij onderzoeken of de Rijksoverheid belastinggeld zinnig, zuinig en zorgvuldig uitgeeft. Wij zijn een Hoog College van Staat, wat betekent dat wij boven de politieke partijen staan. Daarom zijn wij in dit onderzoek niet gericht op uw inhoudelijke argumenten voor of tegen politieke keuzes; wij zijn geïnteresseerd in uw ervaring met de besluitvorming hierover: hoe wordt u betrokken als burgers, wanneer, waarom, hoe verloopt zo’n overleg en heeft u inzicht wat er na dat overleg gebeurt?

Laat het gerust weten indien u nog vragen heeft over dit informele gesprek.

Met vriendelijke groet,

Dr. M.E.L. (Marieke) Elgersma – de Koning
Senior onderzoeker Algemene Rekenkamer http://www.rekenkamer.nl

T (070) 342 4194 | M (06) 11925135

JKdG heeft ter voorbereiding zijn inzichten in een eerste memo op een rij gezet:

1. Ik had vragen nav de uitnodiging van de ARK aan KvU.
2. Hoe kunnen we wegen welke ervaringen we in ons gesprek naar voren willen brengen? Welke ervaringen hebben we en zijn nu het belangrijkst om te melden ?
3. Ervaringen 2022-2019 staan centraal ARK is niet geïnteresseerd in onze inhoudelijke argumenten, ARK is onafhankelijk en staat boven de politieke partijen. ARK vraagt naar onze ervaringen in de besluitvorming van de overheid de afgelopen 2- 3 jaar. Wat hebben we meegemaakt in de regio en tijdens het werken aan een Utrechts Alternatief 2022 (en 2019/20/21) en met de Tracebesluiten van de minister?
4. We hebben een uur, dan is een taakverdeling wellicht handig. Alle drie zegden toe bij te willen dragen.

ad 1: Vragen?

1A.Doel van het gesprek: De Algemene Rekenkamer onderzoekt in hoeverre de minister van IenW erin is geslaagd de omslag te maken van infrastructuurdenken naar mobiliteitsdenken. Aanleiding is de omvorming van het Infrastructuurfonds naar het Mobiliteitsfonds per 1 januari dit jaar. Doel van die informele gesprekken is dat wij begrijpen hoe belanghebbenden die omslag en dat overleg ervaren en welke verbeterpunten zij zouden wensen en waarom. Dat helpt bij de afbakening van ons onderzoek en de duiding van onze bevindingen.

Ik ben het eigenlijk eens met dit doel. Eindelijk gaat het (vooral) over het proces. Ik heb geen vragen over dit doel: Doel van dit informele gesprek is dat wij als ARK begrijpen hoe belanghebbenden die omslag en dat overleg ervaren en welke verbeterpunten zij zouden wensen en waarom. Rekening houden met het wettelijk kader van het Mobilitieistfonds.

1B. Vorm van het gesprek: Het is een informeel gesprek. ARK maakt wel aantekeningen, geen verslag. Ik heb hierover geen vragen.Waarom geen verslag? heb ik telefonisch besproken met ARK en staat voor ARK niet ter discussie. Documentaire maker Floris Meinardi stelt vooraf en achteraf vragen. ARK wil niet gefilmd worden, al helemaal niet tijdens het gesprek.

ad 2: Criteria om belangrijke ervaringen te wegen?

We ontdekten dat de ARK niet alleen eigen weegcriteria hanteert: “3 x Z” maar vooral benieuwd was naar onze ervaringen met de op de wet Mobilteitsfonds gebaseerde criteria, zie verderop.

“3 x Z-criteria”

Zuinig = zuinig met geld Daar kunnen wij het nodige over melden. Bijv. over nut en noodzaak van een MKBA Tracebesluiten of een vergelijkende MKBA over Utrechts Alternatief versus Tracebesluiten

Met de 3 x Z-criteria stelt de ARK volgende vragen: Gaat het kabinet, incl de minister van I & W zinnig, zuinig en zorgvuldig om met de miljarden, die de minister zijn toebedeeld? EN: zijn 3 x Z ook mogelijke criteria bij het formuleren van gekijkwaardigheid van het Utrechtse Alternatief in vergelijking met de Tracebesluiten? De ARK stelt er daarbij dat alleen de politiek uitspraken doet over zinnige argumenten. ARK hoeft die ervaringen nu niet te horen, maar heeft wel doelmatigheid hoog in haar vaandel.

Zuinig met energie: Wij kunnen wij over nut en noodzaak bepleiten van een vergelijking tussen Utrechts Alternatief versus Tracebesluiten. De Rekenkamer geeft ook aanbevelingen mbt Energietransitie, dus dit zou passen.

Zorgvuldig: 1: Interessant criterium, is vooral een procescriterium met een koppeling naar wet en beleid. Houdt het ministerie zich wel aan de wet? En houdt het ministerie zich aan de Wet op het Mobiliteitsfonds? Ik wil dit met jullie uitwerken in een pleidooi om de plannen met een Mobiliteitsfondskader te gaan bekijken. Dat is ook wat ik van Wim Bot van de Fieterserbond en Bram van Liere van Milieudefensie als tip kreeg. Die boodschap heb ik in het weekend van 20/21 juli 2019 al schriftelijk meegegeven aan gedeputeerde Arne Schaddelee voordat hij maandag op het Ministerie aan tafel zat om de consequenties van de RvState uitspraak te bespreken. Zie de oproep, die op 29 juli gepubliceerd werd op onze KvU Website: https://www.krachtvanutrecht-initiatief.nl/joomla/nieuws-2/523-raad-van-state-vernietigt-tracebesluit-a27-a12-ring-utrecht-en-maakt-ruimte-voor-duurzame-mobiliteitskeuze-in-regio-utrecht

Zorgvuldig 2: ARK bij monde van Mw Jelgersma blijkt op de hoogte te zijn van het werken aan het Utrechtse Alternatief waar gemeente en provincie nu mee bezig zijn, in contrast met de Tracébesluiten die de minister van I&W op 23 augustus 2022 en eerder heeft genomen: Haar kennis van de situatie blijkt nu de directe aanleiding voor beoogde informele gesprek ! Ervaringen in het werken aan een Utrechtse Alternatief worden nu belangrijk, wat missen we in de aanpak, welke verbeterpunten zien we : Criteria om het Utrechts Alternatief en TB’s te vergelijken en te wegen?

Ervaringen met M-fonds-criteria

Onze visie luidt:

1. ARK mag niet vragen naar onze ervaringen in het (grijze) verleden
2. Nu I&W met een nieuwe Wet (WMF, zie verderop) moet werken worden onze ervaringen vanaf 2019 – heden belangrijk.
3. Het ministerie I&W bemoeit zich niet met het Utrechts Alternatief. Relatie leggen door gemeente / provincie met het Rijk gaat onnodig stroef. Het duurt te lang!
4. In Brieven aan raden en Staten ontbreekt het doel en beoordelingskader van de Wet op het Mob-fonds; aangrijpingspunt art 2
5. In het project A27 / Amelisweer zien we niets en in de begroting 2022 zien we weinig terug van een nieuwe werkwijze a la het Mobiliteitsfonds

De Wet op het Mobiliteitsfonds (“WMF”)

Als doel van het Mobiliteitsfonds omschrijft de wet, zie bron: https://wetten.overheid.nl/BWBR0044860/2021-07-01:

Het fonds heeft ten doel het faciliteren van de bereikbaarheid van heel Nederland door veilige, innovatieve en duurzame mobiliteit van personen en goederen door middel van financiering en bekostiging van:

a. aanleg, verbetering, beheer en onderhoud en bediening van infrastructuur die door het Rijk wordt beheerd;

b. aanleg, verbetering, beheer en onderhoud en bediening van infrastructuur die niet door het Rijk wordt beheerd;

c. maatregelen en voorzieningen waarmee wordt beoogd de doelmatigheid of de veiligheid van het gebruik van infrastructuur als bedoeld in de onderdelen a en b, te vergroten; en

d. het inwinnen, bewerken en verspreiden van met onderdeel a samenhangende basisinformatie, onderzoek ter voorbereiding van maatregelen of voorzieningen als bedoeld in de onderdelen a, b en c, en proefprojecten en experimenten gericht op maatregelen of voorzieningen als bedoeld in de onderdelen a, b en c.

Kernvraag: Welke eisen stelt de WMF aan het ministerie voor de nieuwe werkwijze?

Groslijst

• WMF vereist dat “I&W op een andere manier gaat werken”.
• De Algemene Rekenkamer gaat toetsen in hoeverre het Ministerie die andere manier laat zien en vraagt ons om ervaringen na het van kracht worden van de WMF
• We gaan de volgende kernvraag aan de ARK stellen vanuit onze ervaringen geredeneerd: Hoe toets je doelmatigheid?
• De Tracewet (uit 1993) vormde de verouderde wettelijke procedure voor de werkwijze http://BWBR0006147
• Wat is doelmatig investeren in het aanleggen van nieuwe trace’s ?
• WMF zegt kort gezegd: Denk niet meer in Trace’s, in stukjes infrastructuur, of in deur tot deur met de auto.
• Miljarden investeren in snelwegen, waarom eigenlijk en wat levert het op?
• Welke prestaties wil het ministerie leveren? Hoe meet je doelmatigheid van de oude manier van denken in Infrastructuur?
• Denken in mobiliteit vereist nieuw! grensoverschrijdend denken vanuit Bereikbaarheid + Nabijheid: “Hoe kun je Herkomst – Bestemming van verplaatsingen beïnvloeden?
• Ook hier is de kernvraag: Hoe meet je doelmatigheid van mobiliteitsbeleid of van het verbeteren van Bereikbaarheid en Nabijheid? Wie laat je meepraten, wie beslist?
• Voorbeeld Corridorstudie investeren in A2 Utrecht – Amsterdam vs Spoor U- A’dam? Hoe verliep de besluitvorming? In hoeverre verliep de besluitvorming met een meer integrale aanpak van mobiliteit cq het verbeteren van Bereikbaarheid en Nabijheid van deze corridor?
• Wat is de huidige + mogelijk toekomstige bijdrage van trein/tram,bus, fiets, thuiswerken, prijsbeleid en belastingmaatregelen?
• Welke basisinformatie is beschikbaar/publiek over het huidige Daily Urban System (DUS) in de corridor of regio? (TomTom, Vodafone, NDW, RWS, Adviesbureaus, KIM)?
• We gaan vragen stellen en voorbeelden aandragen die nut en noodzaak in de omslag in denken aan de orde te stellen en beklemtonen. Oplossingen hoeven we niet aan te dragen.

Extra stap naar gemeente en provincie?

• Separaat ziet jkdg voorzich dat we gemeente en provincie kunnen vragen – met een beroep op art 2 van de Wet op het Mob Fonds om: -> 1. veel steviger en opener medewerking van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat te vragen aan de ontwikkelen van het Utrechtse Alternatief ; – > 2. alle basisinformatie te verkrijgen voor het alternatief met het Rijk af te stemmen en waar nodig nieuwe basisinfo te vergaren (Belang lokaal, regionaal en doorgaand verkeer, Daily Urban System / HB-data); -> 3. Het Utrechts Alternatief te zien als een experiment in de zin van de WM; -> 4. en de kosten van het uitwerken van het Utrechts Alternatief onderdeel te laten zijn van het Mobiliteitsfonds
• Dan wordt vanzelf duidelijk welke criteria van belang zijn bij het wegen van de waarde van het Utrechtse Alternatief? Zou de minister bij door hem beoordeeld slecht alternatief door kunnen om te verbreden en te kappen van bomen?
• Welk nieuw parcours dienen gemeente en provincie af te leggen in de nieuwe WMF-traditie (“met de WMF in de hand). Welke experimenten willen gemeente en provincie ondernemen en hoe zie de participatie in de regio voor je?
• Hoe je geef invulling aan de werkwijze, geeft dat richting aan toepassing WMF?
• Uiteindelijk draait het om welk resultaat/voorstel voor een Utrechts Alternatief het beste voldoet aan de geest van de WMF voor het faciliteren van bereikbaarheid van heel Nederland door veilige, innovatieve en duurzame mobiliteit van personen en goederen?
• In hoeverre voldoet het resultaat aan de criteria van de Rekenkamer Zinnigheid, Zuinigheid en Zorgvuldigheid ?

Taakverdeling

• Let wel: het gesprek met de ARK op 26.9 duurt maximaal een uur
• We nemen alle drie deel aan het gesprek op 26.9 < verzamelen 10.45 uur 6de verdieping bij de (gratis) koffie automaat (aan de andere kant) – > Zaal T 12
• Jan KdG begeleidt om even voor elf de ARK-delegatie naar T 12, stelt de aanwezigen voor, doet aftrap, doet voorzet aanpak informeel gesprek en leidt de kernvraag in.
• Jos Kloppenborg heeft specifieke info over het werken aan het Utrechtse Alternatief en vult waar nodig aan.
• Martin Blokland springt bij als we teveel op zijpaden belanden\
• Maken Jos en Martin aantekeningen tbv kort verslagje met vervolgafspraken?

Beoordeling jkdg nagekomen kvu-suggesties

Jan Hoogenraad heeft ons 3-en de suggesties van Michel en hem – na afloop van ons gesprek op 14.9 – toegemaild. Als jullie geen gelegenheid hebben om deze suggesties te beoordelen stel ik voor een deel van deze suggesties aan ARK voor te leggen en na afloop schriftelijk met ons afsprakenverslagje aan ARK toe te zenden. Ik vind dat de deze suggesties actueel zijn en wat mij betreft hout snijden.

Vervolggesprek ARK na 26.9

KvU komt nog naast actuele aanvullende voorbeelden met een suggestie voor een tweede vervolggesprek met ARK: Doel vervolggesprek met ARK: Bespreken wat onze ervaringen zijn als we na Prinsjesdag de begrotingen 2023 hebben kunnen beoordelen.

Actuele voorbeelden van jan en michiel

Vijf voorbeelden:
1) We zien nog veel sectorale plannen en beoordelingen. Bijvoorbeeld wordt het MIRT OV & Wonen Utrecht sectoraal ingestoken. Er wordt niet integraal naar mobiliteit in de regio gekeken. Er wordt meteen voorgesorteerd voor een tram.
https://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ministerie-van-infrastructuur-en-waterstaat/documenten/begrotingen/2021/09/21/a-mobiliteitsfonds-rijksbegroting-2022
2) In het mobiliteitsfonds rijksbegroting 2022 zien we de structuur van het infrastructuurfonds. We missen op het hoofdniveau ook specifiek activiteiten voor vermindering van niet-duurzaam vervoer (auto, vliegtuig) zoals functiemenging in de ruimtelijke ordening en fiets stimulering. Op lager niveau staan er wel een paar fietsprojecten (“de € 100 miljoen”).
3) Door de projecten in het mobiliteitsfonds rijksbegroting 2022 zal de (scope 3) CO2 uitstoot groter worden. Dit is niet in lijn met de doelstelling van Parijs, waarvoor alle bedrijven binnenkort via de ESRS verantwoordelijk gehouden gaan worden.  Een minimale eis aan een mobiliteitsfonds is ons inziens voldoende reductie van de mobiliteit dat aan de doelstelling van maximaal 1,5 graad temperatuurverhoging wordt voldaan. Dit bepaalt ook de minimale grootte van de reductie activiteiten.
4) Er mist een meetbare doelstelling van bereikbaarheid: Maatschappelijk gaat het over het aantal banen, winkels, recreatie dat met enige modaliteit binnen een redelijke tijd en afstand te bereiken is. En de oplossing liggen dan zowel in de Ruimtelijke Ordening, als in beleid voor Infrastructuur en Transport.
5) Het Utrechts alternatief zou een goed voorbeeld kunnen zijn hoe er wel met ruimtelijke ordening, fiets en OV heen afgewogen kan worden.