Waarom stel ik deze vraag?
Er is een landelijke discussie aan de gang of het OV weer in publieke handen dient te komen, aangezwengekd door het FNV-netwerk https://wijreizensamen.nl Van wie is het OV dan nu, anno 2025? Is het dan van belang te overwegen dat de invloed van de politiek op een publiek bedrijf groter is dan de op een privaat of commercieel bedrijf? Hoe groot is nu dan de invloed van de politiek op het OV. En: Wat becshouw je als OV in Nederland En hoe kijken we naar de cirkel van invloed of de cirkel van betrokkenheid? Dit type vragen behandel ik in dit artikel. Graag verbetersuggesties en tips.
Wat is het OV in Nederland?
OV bestaat uit bedrijven en mensen die het spoor, de trams, de bussen in Nederland runnen/
Het Spoor bestaat o.a. uit het spoor van Proral waar NS-ers op rijden. Wikipedia zegt over NS
N.V. Nederlandse Spoorwegen (NS) is een Nederlandse spoorwegmaatschappij en naamloze vennootschap, waarvan de aandelen in handen zijn van de Nederlandse overheid. Dit semioverheidsbedrijf werd opgericht in 1938 en was tot en met 1994 de enige eigenaar en beheerder van alle spoorlijnen in Nederland, de stations, personen en materieel. Een inkijkje in de wereld van 1939 geeft di flimverslag https://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Opening_van_de_spoorwegtentoonstelling_Weeknummer_39-36_-_Open_Beelden_-_55132.ogv
Trams en bus worden gerund door lokale, vaak regionale maatschappijen. in de regio Den Haag e.o. is dat de HTM , in Rotterdam de RET en in Amsterdam het GVB. De eigemdomsverhoudingen moeten we per maatschappij nog uitzoeken. In dit artikel richt ik me op Utrecht. Die heeft een eigen geschiedenis.
Marktconform
In sept 2007 werd een adviesrapport voor het ministerie Verkeer en Waterstaat opgesteld voor “stappen naar marktconform openbaar vervoer in de grote steden” Bron: https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-24036-341-b1.pdf
In Utfrecht hadden we het GVU, Gemeentelijke Vervoerbedrijf Utrecht.
Wikipedia, de vrije encyclopedie zegt het over het GVU
GVU (inclusief voorlopers) was iets meer dan 109 jaar lang het stadsvervoerbedrijf in de stad Utrecht. Op 8 december 2013 kwam het stadsvervoer in Utrecht na een openbare aanbesteding in handen van Qbuzz. Dit bedrijf exploiteert het openbaar vervoer onder de merknaam U-OV.
Op een andere plaats lezen we op Wikipedia:
In 1939 reed de gemeentelijke tram voor het laatst en werd het busbedrijf samengevoegd met andere gemeentelijk diensten in het GEBRU (Gemeentelijk Gas-, Electriciteit-, Bus- en Radiobedrijf Utrecht), in 1954 werd dit GEVU (Gemeentelijk Energie- en Vervoerbedrijf Utrecht). In 1977 werd het energiebedrijf afgesplitst en ontstond de naam GVU.
In 2004 werd het GVU een N.V. met de gemeente als enige aandeelhouder, de gemeente verkocht de aandelen in 2007 aan Connexxion.
GVU verzorgde tot 8 december 2013 het busvervoer in de gemeente Utrecht, diverse buslijnen tussen Utrecht Centraal en Maarssen en enkele lijnen in het buitengebied ten noorden van de stad. Deze lijnen vormden samen de Concessie Stadsvervoer Utrecht.
GVU was tussen 1977 en 2013 de afkorting van Gemeentelijk Vervoerbedrijf Utrecht. Sinds 2007 was GVU een dochtermaatschappij van Connexxion. Sinds 8 december 2013 verdween de bedrijfsnaam GVU en wordt het bus- en tramvervoer in Utrecht gereden door merknaam U-OV.
Verkoop van aandelen
De verkoop van de Gemeentelijke aandelen in het GVU aan een commercieel bedrijf Conneexion heeft een bizar verloop gehad;
Het gemeentebestuur had in 2000 besloten tot inzetten van het proces van
verzelfstandiging van GVU. Per 1 januari 2004 was de verzelfstandiging een feit. Per die
datum was GVU een NV waarvan de aandelen gehouden werden door de gemeente
Utrecht. De gemeente had daarbij de balans van GVU zodanig gereorganiseerd, dat het
bedrijf in redelijkheid zelfstandig zou kunnen functioneren.
Het BRU is vrijwel volledig buiten de verzelfstandigingsoperatie gebleven. Wel heeft BRU
er op aangestuurd dat,voorzover OV-infrastructuur nog in eigendom was van GVU deze
aan de gemeente als wegbeheerder werd overgedragen.
In 2005 werd op initiatief van de Tweede Kamer door de Minister toegezegd, dat de
openbare aanbesteding van GVU vervoer door het BRU uitgesteld zou mogen worden tot
2012 mits GVU vóór 2007 door de gemeente vervreemd zou zijn. Dit heeft na een
biedingsproces geleid tot de verkoop per ultimo 2006 van GVU door de gemeente aan
Connexxion. Bij de verkoop heeft een belangrijke rol gespeeld, dat het BRU had toegezegd
dat de door GVU gehouden concessie Stadsvervoer die ultimo 2009 zou aflopen, bij
verkoop zou worden verlengd tot ultimo 2012 (waarbij nieuwe prijsafspraken worden
gemaakt). Deze toezegging is schriftelijk vastgelegd. Opm: Verkoopprijs is niet beschreven
Geschiedenis van de Utrechtse trams en de relatie met de Electriciteitsvoorziening
In 1879 begon de exploitatie van paardentrams in Utrecht. Op 27 oktober 1904 werd de Gemeentetram Utrecht (GTU) opgericht. Dit werd tevens de grootste klant van de nieuwe elektriciteitscentrale. Op 20 juni 1906 gingen de eerste elektrische trams rijden over een ringlijn over de buitensingels. De UTM, de paardentrammaatschappij in Utrecht, werd uitgekocht en de GTU nam een gedeelte van hun normaalsporige net over. In 1922 reden er 5 lijnen, die reikten tot Zuilen, Rivierenwijk en het Wilhelminapark.